Puszcza Lasów a puszcza narodowa..

Na przełomie lat i przed wprowadzeniem nowych zasad zarządzania Puszczą Białowieską jest dobry czas na pochylenie się nad planami dla tego obszaru. Podzielam zdanie wielu osób znających historię puszczy, że obecnie jest ona chroniona najlepiej od czasów pierwszej wojny światowej. To wynik ograniczenia pozyskania w obowiązującym dziesięcioletnim planie gospodarczym z wielkości przekraczających dawniej znacznie 100 tys m³ do ok. 48 tys m³ rocznie. Tak ma być do roku 2022, kiedy to zacznie obowiązywać kolejny plan 10-letni, o ile do tego czasu puszcza nie zostanie objęta inną formą ochrony. 

Tak obecnie wyglądają formy ochrony PB - Dziedzictwa ludzkości (po stronie białoruskiej cała puszcza jest parkiem narodowym)

Obecna sytuacja jest wynikiem konsekwentnego blokowania przez samorządy planów powiększenia niewielkiego parku narodowego. Skoro samorządy się nie zgadzają na zarządzanie puszczą jako dobrem narodowym w formie parku narodowego rząd – w imieniu obywateli państwa i zobowiązań międzynarodowych – posłużył się dostępnym narzędziem w ramach gospodarowania Lasów Państwowych decydując o wielkości pozyskania. Obywatele natomiast podjęli wysiłek, by wpłynąć na zmianę zapisu ustawy, który obecnie daje samorządom prawo weta w kwestiach parków narodowych. Zebrali ćwierć miliona podpisów pod społecznym projektem zamieniającym przywilej „liberum veta” w procedurę uzgodnień. Od lat leży on w Sejmie i ... czeka. W br. Puszcza Białowieska w całości została uznana przez UNESCO za Dziedzictwo Ludzkości. 

Jednym z dwóch kryteriów jest ochrona procesów naturalnych. Odwrót od przyjętych zasad ochrony byłby chyba szaleństwem i wywołałby szerokie reperkusje. Niewielkie pozyskanie i różne zapisy ochronne (np. spora powierzchnia rezerwatów, zakaz wycinania drzewostanów ponadstuletnich, obszarów podmokłych itd.) powodują, że dotychczasowa forma zarządzania puszczą przez trzy nadleśnictwa wydaje się – także wielu leśnikom – przestarzała. W roku 2014 pojawił się pomysł utworzenia w miejsce trzech nadleśnictw, jednego dużego. Podobnie jak poprzednie projekty, niewielkiego powiększenia parku narodowego, tak i ten pomysł spotkał się ze zdecydowanym sprzeciwem lokalnych samorządów, w których zasiadają zresztą pracownicy puszczańskich nadleśnictw (łączenie zadań służby i pracy w korporacji z możliwością czynnego udziału w polityce samorządowej jest cechą polskiego modelu leśnictwa). Samorządy puszczańskie są więc w większym lub mniejszym stopniu wyrazicielami oczekiwań i polityki nadleśnictw. Niektórzy krytycy piszą, że Lasy Państwowe się „uwłaszczyły” zarządzając bez kontroli społecznej ¼ powierzchni kraju przejmując na tym obszarze mnóstwo aspektów gospodarczych i politycznych. Z drugiej strony lasy w Polsce stały się polem walki politycznej, bo co i rusz można postraszyć wizją prywatyzacji (co wydaje się politycznym straszakiem), albo wydzieleniem z LP sprzedaży drewna itp. W świecie twardej gospodarki rynkowej i zmieniających się często ekip politycznych straszak ten może przybierać realne kształty, z tego też powodu konieczność objęcia całej puszczy parkiem narodowym zyskuje mocny argument. Dzisiaj mamy politykę serwlistyczną wobec grup interesu i polityków słabo reprezentujących interesy narodowe. O wiedzy ekologicznej czy na temat wartości krajobrazu wśród polityków na każdym szczeblu możemy tylko pomarzyć.  Pozycja LP i skutki ich działalności – korporacji reprezentowanej w samorządach, obracającej ogromnymi pieniędzmi, jest więc szczególna. Z tej pozycji LP próbują teraz skorzystać planując nowe zasady zarządzania Puszczą Białowieską. Słyszymy więc, że ma to być obszar szczególny, na którym będzie realizowany projekt, służący za modelowe gospodarowanie przez Lasy Państwowe na obszarach cennych przyrodniczo, z dużym naciskiem na funkcję turystyczną. 

Wieża widokowa zrealizowana w ramach projektu ochrony orlika krzykliwego

Pierwsze, niezbyt porywające, jaskółki pomysłów turystycznych już widzimy na parkingach w Topile i przy ścieżce Żebra Żubra. Mamy tam realizację futurystycznych stalowych form z urządzeniami do podnoszenia sprawności fizycznej, tzw. małą architekturę itp. (na blogu pisałem już o tych miejscach). Są to najwyraźniej projekty typowe, opracowane przez jakiś zespół korporacji projektujący tego rodzaju zagospodarowanie, które tutaj „spadły z nieba”. Tymczasem PB przez wieki była urządzana według projektów robionych specjalnie dla niej i te, które przetrwały stanowią o jej kulturowym wyróżniku, będąc kulturowym dziedzictwem. Podobnie formy historycznych obiektów BPN.

Skoro pozyskanie drastycznie spadło, LP planują pracowników przekwalifikować do zadań edukacyjnych i turystycznych a to się wiąże z finansowaniem tych zadań. Chcąc zachować puszczę w swoich strukturach LP planują realizację celów, które będą im podpowiadały samorządy, czym niewątpliwie utrwalą poparcie z ich strony (przeciw idei parku narodowego), będą też pewnie chciały projektować obiekty służące turystyce, edukacji i przy okazji popularyzacji Lasów Państwowych. Od dawna bardzo sceptycznie patrzę na skłonność PGLLP (jak każdej wielkiej korporacji) do bycia fachowcami w każdej dziedzinie. Nie zawsze to co się podoba nadleśniczemu lub jego zastępcy jest dziełem sztuki, nie wystarczy do programu telewizyjnego zaangażować celebryty, by program stał się wiarygodny, a powtórzenie wielokrotnie, że coś jest zasługą leśników może w pewnym momencie zabrzmieć jak programy „informacyjne” z czasów słusznie minionych. Pamiętam dobrze komentarze sprzed lat turystów zagranicznych, którzy chodząc ścieżką turystyczną spotykali w lesie co krok tablice z logo LP i nachalnymi informacjami. Miłość do logo jakiejkolwiek korporacji (dobrym przykładem jest np. nike) szpanuje na nocy kupały przy piwie, ale noszenie logo w towarzystwie jest już obciachem. Puszcza Białowieska należy do elity towarzystwa!  Dyrektor generalny LP mówi w rozmowie dla „Głosu Lasu”, że zakłada przeznaczenie na Puszczę Białowieską ok. 200 mln zł środków zewnętrznych. 

Czy LP wydawanie milionów na urządzanie puszczy zaczną od opracowania planu przestrzenno-funkcjonalnego dla całego obszaru, od projektu strefowania, od wytycznych kulturowych itp. (zakładając, że wszystko to będzie podporządkowane zadaniom ochronnym)? A może od koncertu życzeń wójtów i kolegów leśników, którzy by widzieli lokalizację zielonej szkoły w starej leśniczówce w środku puszczy, centrum turystycznego w opuszczonym hotelu pracowniczym, do którego trzeba zbudować drogę przez środek puszczy, kolejki linowej nad puszczą, sieci utwardzonych dróg i parkingów prowadzących do różnych atrakcji itd? Puszcza jest niewielka! Przecięta granicą, pocięta drogami, często zbyt szerokimi, udostępnionymi niepotrzebnie dla ruchu samochodów, dzielona coraz szybszą szosą i linią kolejową, na której rozrywkowe uruchomienie wielu ma chrapkę. Tragicznie poćwiartowana w XIX wieku trybami, wokół niej rozłazi się, a często i wdziera się w masyw lasu chaotyczna architektura – duża i mała. Brakuje jednorodnego, lokalnego stylu architektury i informacji turystycznej mówiącej o historii, procesach przyrodniczych i samej przyrodzie różnych miejsc (dzisiaj łatwiej tam zobaczyć tabliczkę informującą jak zmierzyć sobie puls i kto ją sfinansował – to efekt podejścia wycinkowego, projektowego zamiast planowego). Los zabytkowego Parku Dyrekcyjnego w Białowieży, będącego w administracji LP pokazuje, że tej firmie nie starczyło świadomości i umiejętności ochrony wartości kulturowych. Historyk sztuki mówił niedawno, jak to podziwia krajobraz w niektórych regionach Litwy, gdzie pracuje i dodał: gdyby od razu dostali dużo pieniędzy i znaleźli się bogaci inwestorzy, nic z tego by nie przetrwało. Na szczęście najpierw powstała polityka ministerstwa kultury ratowania wartości i pod to szukano środków.

Plany korporacji, by w PB postawić na edukację i udostępnianie lasu w zamian wycinania go mogą cieszyć. Znajomy leśnik zadaje jednak pytanie, co znaczą słowa dyrektora o wyznaczeniu w puszczy „kierunku dla rozwoju gospodarki leśnej na tak cennym przyrodniczo obszarze”? – Jakiej gospodarki? – pyta. Czy nowe plany LP w puszczy będą realizowane z udziałem specjalistów i fachowców spoza korporacji? Pod społeczną kontrolą i z fachowymi konsultacjami? Ze świadomością, że ten obszar czeka ciągle na objęcie parkiem narodowym? Czy będzie to realizacja koncertu życzeń wpływowych ośrodków i osób stając się leśnym parkiem reklamującym korporację? Najbliższy rok być może przyniesie odpowiedzi na część tych pytań.