100 lat wycinania Puszczy Białowieskiej

Mija sto lat od początku niszczenia Puszczy Białowieskiej. Intensywna gospodarka w puszczy zaczęła się w sierpniu 1915 roku. Podczas I wojny światowej Niemcy wybudowali wielką sieć kolejek wąskotorowych (rozbudowaną po wojnie do 300 km)

 i w dwa lata wycięli 4,5 miliona metrów sześciennych drewna. W krótkim czasie z maleńkiej wioski Hajnówka stworzyli duży ośrodek przemysłu drzewnego, kiedy to nowoczesny na owe czasy leśnik Georg Escherich wypróbowywał w tym „pierwotnym” lesie wizję rozwoju gospodarczego, jaki planowano realizować w niemieckich koloniach afrykańskich. 

Po wojnie eksploatację kontynuowano. Polska wydzierżawiła puszczę
firmie The European Century Timber Corporation (zwanej „Centurą”), która do zerwania umowy w 1929 roku wycięła zrębami zupełnymi około 2,5 mln m³.

Chroniony był tylko skrawek puszczy w widłach rzek Hwoźnej i Narewki – park natury ustanowiony jeszcze w czasie wojny przez niemieckiego uczonego Hugo Conwentza, a po wojnie rezerwat, który przemianowano później w park narodowy. Po zerwaniu umowy z Anglikami, w latach 1931 – 1939 Lasy Państwowe zrębami zupełnymi o szerokości 80 m pozyskały kolejne ponad 3,3 mln m³ tnąc rocznie średnio 420 tys m³. W Hajnówce 1300 robotników w największym zakładzie przerabiało co roku 200 000 m³ drewna z puszczy (za: E. Więcko „Puszcza Białowieska”, OBN Białystok 1984). „Dziennik Białostocki” opisując gospodarkę Lasów Państwowych podległych dyrekcji w Białowieży artykuł  z dnia 15 kwietnia 1935 roku tytułuje: „Królowa puszcz polskich – Białowieża dostarcza prawie 500 000 m³ drzewa”.

Druga wojna światowa szczęśliwie oszczędziła las, z wyjątkiem roku 1940 r. w czasach sowieckich kiedy – jak pisze Więcko – wycięto trzyletni etat. Podczas 4 lat okupacji niemieckiej wycięto niewiele, bo zaledwie 100 000 m³ drewna – mniej niż co roku wycinano w polskiej części puszczy po wojnie, aż do dzisiaj. Po drugiej wojnie światowej decyzją Stalina puszczę przedzielono granicą, wycinając szeroki pas lasu, a od roku 1980 po stronie ZSRR dodatkowo przegradzając wysokim ogrodzeniem (tzw. systiema), którego nie przejdą ani ludzie, ani zwierzęta. 

Kontynuowano też wielkoobszarowe wycinanie lasu, co świetnie widać na szpiegowskim amerykańskim zdjęciu satelitarnym z 1961 r. 

Więcko pisze, że przed pierwszą wojną światową ponad stuletnie drzewostany zajmowały około 80% powierzchni, w roku 1958 udział starych drzewostanów spadł do 37,2% a po kolejnych dziesięciu latach gospodarowania, w 1968 r. do około 30%. Ten rodzaj dominującej gospodarki leśnej towarzyszył od I wojny światowej kilku pokoleniom mieszkańców, kształtując ich świadomość i tradycję. Do tego radziecka propaganda wygrywała narodowościowe i klasowe podziały, ukazując na satyrycznych rysunkach naukowców jako darmozjadów.

 Wpływy ze wschodu  bywały tutaj lepiej rozumiane niż obce kulturowo ze względu na doświadczenia historyczne, język i religię polskie, łatwo więc zrozumieć, że rezerwatową ochronę i dążenie do objęcia całej Puszczy Białowieskiej parkiem narodowym niektórzy traktują i dzisiaj jako niegospodarność, naukowe fanaberie, sabotaż, a nawet „ekoterroryzm”. 

 prawdziwy ekoterroryzm miał tymczasem miejsce w puszczy

Ochrona procesów naturalnych i przekonanie, że przyroda się nie myli i na przykład zamieranie jakiegoś gatunku drzewa w tym bogatym ekosystemie (np. świerka) jest wynikiem złożonych procesów, takich jak zmiany klimatyczne, a nie katastrofą ekologiczną i brakiem realizacji zadań hodowlanych jest trudne do zaakceptowania przez wielu mieszkańców.

Jest to tym bardziej zrozumiałe, że i wśród naukowców związanych z leśnictwem można znaleźć sporadyczne głosy krytykujące ochronę bierną i ochronę procesów naturalnych.