Trochę historii

Natknięcie się w obszarze ochrony ścisłej, czyli Rezerwacie BPN na ukazujący się na moment fragment drogi sprzed setek lat przypomina mi zawsze o tym, jak zmieniała się historia tego obszaru. Jeszcze kilkaset lat temu Puszcza Białowieska była otoczona ogromnymi lasami, które wycięto w przeciągu 300 lat. 

Do wieku XVI tereny wokół Puszczy Białowieskiej były słabo zaludnione. Od północy rosły puszcze Błudowska, Jałowska i Świsłocka. Aż pod Bielsk Podlaski ciągnęły się lasy Puszczy Bielskiej, przylegającej do Białowieskiej. Od południa przylegała do niej Puszcza Kamieniecka a od południowego wschodu Szereszewska. W pierwszej połowie XVI w. Puszcza Bielska z przyległymi była najrozleglejszym obszarem leśnym Podlasia. D. Fionik cytuje zapis z 1536 r. mówiący: od wsi Dobriniewa (Dobrzyniewa – dzisiaj w pobliżu Białegostoku) idut wielikije lesy aż do Bielska i bory.
Zmiany zaczęły się kiedy w roku 1520 powołano nowe województwo podlaskie, a w 1533 królowa Bona wykupiła dobra w okolicach puszczy i rozpoczęła reformę rolną zwaną pomiarą włóczną (włóka w tym przypadku wynosiła 21,3 ha powierzchni). Reforma ta polegała na wymianie gruntów i ich komasowaniu. Każdemu gospodarstwu przydzielono jedną włókę ziemi, a z pozostałych ziem tworzono folwarki. Przez środek nowych wsi wytyczano niwę siedzibną z zagonami pod zabudowę i wszystkich obowiązywał jednolity kształt zagrody. W ten sposób z rozproszonych osad zaczęły powstawać zwarte wsie zwane ulicówkami, które do dzisiaj są charakterystyczne dla Podlasia.

Przetrwał ten uporządkowany krajobraz do naszych czasów i dopiero w ostatnich latach w ogromnym tempie postępuje chaos przestrzenny.
Zmienił się całkowicie dotychczasowy krajobraz podlaski. Możemy powiedzieć, że od mniej więcej połowy XVI wieku zaczyna się intensywna kolonizacja okolic Puszczy Białowieskiej. Nowe wsie przypisane są rozwijającym się miastom takim jak Kleszczele i Narew oraz folwarkom. Powstają też wsie osoczników i strzelców. By zachęcić chłopów do osadnictwa na terenach Puszczy Bielskiej osadzanie wsi odbywało się na „surowym korzeniu” (syrom koreniu), a to znaczyło, że za wykarczowanie lasu, w zależności od skali trudności, było się zwolnionym od podatków od dziesięciu do nawet dwudziestu lat. Pod koniec XVI wieku Anna Jagiellonka a później Zygmunt III darują po wsze czasy miastu Bielsk także las wydzielony w Puszczy Białowieskiej. Ponieważ w Bielsku solono i ładowano do beczek zwierzynę upolowaną w Puszczy Białowieskiej, ludność, oprócz wyrębu sąsiedniego lasu na maszty i budulec, wycinała też dęby na beczki, które musiano dostarczać do bielskiego zamku. Nic więc dziwnego, że las wokół znikał szybko. Z południa napływała ludność pochodzenia ukraińskiego, a z północnego wschodu białoruskiego. Kiedy w roku 1569 powstała Rzeczpospolita Obojga Narodów Puszcza Białowieska pozostała w Wielkim Księstwie Litewskim. Na północy puszczy, w 1638 roku rudnik mazowiecki Tomasz Wydra–Polkowski dał początek miasteczku Narewka. Wówczas też powstały kolejne wsie osockie do pilnowania puszczy i pracy w niej (m.in. Orzeszkowo, Dubiny). Kolejne wojny wstrzymały rozwój osadnictwa i było ono ponownie kontynuowane dopiero w drugiej połowie XVIII w. Wówczas Puszcza Bielska ostatecznie zniknęła, a jedyną jej pozostałością jest przyłączona dzisiaj do Białowieskiej Puszcza Ladzka.
Pod koniec XIX wieku w Białowieży istniał już carski kompleks myśliwski z pałacem i na tym rysunku z czasów I wojny światowej możemy zobaczyć jak mocno ten fragment zabytkowego parku uległ niefortunnym przekształceniom w czasach najnowszych:

Pół wieku temu puszcza była intensywnie wycinana ale w jej otoczeniu, na starych cmentarzach rosły jeszcze olbrzymie drzewa. Poniżej obrazek tuszem wykonany z natury przez Lecha Wilczka (partnera Simony Kossak)

I na koniec mapka przypominająca obecny stan Puszczy Białowieskiej - dziedzictwa ludzkości: