Polska sejmikowa, czyli o przyczynach słabej ochrony przyrody w Polsce pisze Jerzy Kruszelnicki

w ostatnim numerze biuletynu KOP PAN a Paweł Pawlaczyk przypomina o wynikach badań dot. kornika. Tematyka obu artykułów dotyczy jak najbardziej i Puszczy Białowieskiej:

 „[...]określenie i zmiana granic (parków narodowych) nie mogą być uzależnione od woli samorządów, lecz powinny być wynikiem argumentów merytorycznych, sformułowanych przez naukowców znających dany teren, samorządowców, organizacje społeczne. Sytuacja prawna w obowiązującej obecnie Ustawie z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody, a w szczególności artykuł 10 ust. 2, jest niezgodna z podstawową międzynarodową zasadą, ustanowioną na konferencji w Delhi w 1969 r., według której parki narodowe tworzone są przez najwyższe władze krajowe – rząd lub parlament. [...] W istniejącym stanie rzeczy właściwym miejscowo organom uchwałodawczym jednostek samorządu terytorialnego (rada gminy, rada powiatu, sejmik województwa) w polskim prawodawstwie w dalszym ciągu przysługuje prawo veta wobec powołania do życia każdego nowego parku narodowego. Dowodem na to jest niemożność utworzenia od 12 lat (tj. od 2001 r.) żadnego parku narodowego.

Należy zauważyć, że jest to swojego rodzaju paradoks, bowiem de facto niższej rangi obszarowe formy ochrony przyrody jak: użytki ekologiczne, zespoły przyrodniczo-krajobrazowe czy obszary Natura 2000, które realnie ograniczają prawo własności, nie wymagają zgody właściciela gruntu na ich ustanowienie. Jednakże, ustawodawca przekazał te formy w kompetencje samorządów gminnych, które od tej pory skutecznie zatrzymały proces ich kreowania.  [...] Ochrona krajobrazowa w parkach narodowych powinna polegać na preferencji ochrony krajobrazu kulturowego, ukształtowanego historycznie w warunkach danego regionu, a w przypadku terenów rolnych w tej strefie – na wykorzystywaniu programów rolno-środowiskowych dotowanych przez Unię Europejską, najbardziej zbliżonych do tradycyjnych form gospodarowania. [...] Powierzchnia istniejących obecnie 23 parków narodowych Polski wynosi łącznie około 317 tys. ha, co stanowi zaledwie 1% powierzchni kraju (Symonides 2008). Jedyną, obok parków narodowych, skuteczną krajową formą ochrony przyrody są rezerwaty przyrody, podległe obecnie Regionalnym Dyrekcjom Ochrony Środowiska. Spośród krajowych form ochrony przyrody w Polsce tylko te dwie formy są celem publicznym, w myśl ustawy o ochronie przyrody. Jednakże, większość rezerwatów przyrody ma względnie niedużą powierzchnię [...] Przy ich znacznej liczbie – prawie 1,5 tys. – zajmują powierzchnię około 170 tys. ha, co stanowi niewiele ponad 0,5% powierzchni kraju. [...] Zahamowanie procesu tworzenia parków narodowych i uznawania cennych przyrodniczo terenów za rezerwaty przyrody wynika z utrwalanego od początku XXI wieku braku zrozumienia, że realna ochrona przyrody i strategia ochrony bioróżnorodności związana jest z funkcją państwa, więc nie można tej dziedziny decentralizować i przekazywać podmiotom nie zainteresowanym. [...]

Pokrywanie się granic parków narodowych z granicami obszarów sieci Natura 2000 może przynieść wprawdzie korzyści poprzez dodatkowe ograniczenia szkodliwej dla przyrody działalności człowieka, lecz z drugiej strony może wywołać komplikacje w razie sprzeczności metod ochrony niektórych gatunków i siedlisk z załączników do Dyrektyw Rady Europy – Siedliskowej i Ptasiej, wymagających ochrony czynnej, z zadaniami związanymi z preferowaną w parkach narodowych ochroną ścisłą ekosystemów o cechach naturalnych. Stąd, wydaje się niewłaściwe, aby granice parków narodowych pokrywały się z obszarami ochrony ptaków i siedlisk sieci Natura

2000. Parki narodowe chronią przyrodę w sposób kompleksowy, natomiast sieć obszarów Natura 2000 w swoim założeniu ma chronić tylko wybrane gatunki i siedliska, i to często na terenach objętych gospodarowaniem człowieka”. O roli otuliny parku narodowego wiadomo od dawna, tutaj autor przypomina, że „wszelkie inwestycje na jej obszarze powinny być uzgadniane z dyrektorem parku, nie tylko na etapie ustalania warunków zabudowy, ale także na etapie wydawania pozwolenia na budowę, co ma związek z kształtowaniem właściwej architektury w krajobrazie i zagospodarowania terenu działek. Na terenie otulin parków narodowych powinno obowiązywać ograniczenie budownictwa do już istniejących jednostek osadniczych, bez dopuszczania realizacji budownictwa na terenach otwartych, zwłaszcza użytkach zielonych, terenach podmokłych i zadrzewionych, co w wielu przypadkach nie jest realizowane”. Problemem BPN jest to, że w wielu przypadkach tej otuliny po prostu nie ma! 

Jerzy Kruszelnicki pisze dalej: „Ochrona ścisła w Polsce, stosowana jest często w innym znaczeniu niż wskazuje na to definicja w art. 5. pkt 9. Ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody, której treść brzmi rygorystycznie i nakazuje: „całkowite i trwałe zaniechanie bezpośredniej ingerencji człowieka w stan ekosystemów, tworów i składników przyrody oraz w przebieg procesów przyrodniczych na obszarach objętych ochroną [...]”. 

Autor za przykład tej niekonsekwencji podaje Białowieski Park Narodowy, gdzie konsekwentnie utrzymuje się sztucznie utworzone w XIX wieku linie usuwając z nich padłe drzewa czy odbudowując mostki także na liniach, które nie są szlakami turystycznymi. Uzasadniając objęcie całej PB parkiem narodowym autor pisze: „Powiększenie Białowieskiego PN o obszar pozostałej części Puszczy Białowieskiej miałoby o tyle sens, że pula genów różnych grup organizmów z dawnego pierwotnego lasu, zachowała się tu w znacznie większej różnorodności biologicznej niż w jakimkolwiek kompleksie leśnym na niżu Europy”.

Jerzy Kruszelnicki „Rola polskich parków narodowych w ochronie przyrody”

A Paweł Pawlaczyk w tym samym numerze przypomina: „Badania Jonašovej i Pracha (2004), a także długoletnie badania Heuricha i innych (2012) wykazały, że lasy pozostawione naturalnym procesom przyrodniczym regenerują się szybko po klęskach inwazji kornika, a z przyrodniczego punktu widzenia powstające w tej sposób odnowienia są bardziej wartościowe przyrodniczo, niż wszelkie odnowienia wprowadzane na powierzchnie wylesione w wyniku zwalczania kornika. Zupełnie podobne wyniki uzyskano zresztą także w polskim Gorczańskim Parku Narodowym (Loch 2002)”. 

Biuletyn Komitetu Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk

Vol. 3 – 4 / 2012 –2013