Ten konfliktowy kornik drukarz

O korniku mówi się w Puszczy od dawna. Ostatnio Adam Wajrak napisał kolejny popularny artykuł o tym owadzie i zwierzęcym minikosmosie, który można przeczytać tutaj. 

Tymczasem w Browsku, jak pisaliśmy w poprzednim poście, leśnicy dyskutowali o korniku, jako zagrożeniu dla Puszczy. Oddaję więc dzisiaj głos naukowcom:

„Las, w myśl spojrzenia ekologicznego, to skomplikowany układ wzajemnie oddziaływujących na siebie elementów fitocenozy, mykocenozy i zoocenozy, a więc całość biocenozy, w której na skutek specyficznych warunków klimatycznych i geologicznych dominuje w sensie czasowo-przestrzennym drzewostan.

Dominacja ta dotyczy jednak wyłącznie biomasy (stąd jest najłatwiej zauważalna), a nie np. bogactwa gatunkowego, czy innych, równie trudnych do bezpośredniej oceny elementów. [...] Puszcza Białowieska to najlepiej zachowany obiekt przyrodniczy w strefie klimatu umiarkowanego Europy, którego istnienie służyć ma przede wszystkim ochronie naturalnej struktury ekologicznej lasów niżowych środkowego pasa naszego kontynentu, z całą jego naturalną bioróżnorodnością i dynamiczną zmiennością. [...]„Rezerwat Krajobrazowy im. Władysława Szafera, o pow. 1356,91 ha, został powołany w dzisiejszych granicach w roku 1969. Początki jego ochrony sięgają jednak znacznie dawniejszych czasów – 1921 r., kiedy to wraz z utworzeniem zaczątków Białowieskiego Parku Narodowego utworzono też dwa rezerwaty, w tym omawiany. Rezerwat ten rozciąga się na długości 17 km i ma szerokość od 700 do 1000 m. Zgodnie z intencją twórców rezerwatu, został on utworzony dla „ochrony naturalnego krajobrazu Puszczy Białowieskiej” po obu stronach szosy Hajnówka – Białowieża, by przyjeżdżający goście mogli nacieszyć się widokiem naturalnego lasu, nie zeszpeconego nadmierną ingerencją człowieka, a więc bez zrębów zupełnych czy innych drastycznych oznak użytkowania. Dla wielu turystów, którzy z różnych powodów nie docierają do obszaru ochrony ścisłej Białowieskiego Parku Narodowego jest to jedyna okazja, by mogli zobaczyć wszystkie fazy rozwojowe drzewostanu, łącznie z fazą terminalną i rozpadu, obejrzeć zamieranie drzew i spontaniczne powstawanie na ich szczątkach nowego życia. Zgodnie więc z intencją ustawodawcy, przekładając ją na dzisiejszą terminologię, rezerwat ten został powołany dla ochrony naturalnych procesów przyrodniczych. Z tego powodu ingerencja człowieka w te procesy powinna być ograniczona do minimum” - to prof. Jerzy Gutowski.

Wycięte świerki przy szosie, w rezerwacie im. Wł. Szafera

Dr Czesław Okołów pisze w Sylwanie (3/1999): „Z punktu widzenia funkcjonowania ekosystemów naturalnych w obszarach chronionych kategorii I i II, przy czym do drugiej należą też obszary nieznacznie zniekształcone (wg kategorii obszarów chronionych IUCN /Światowa Unia Ochrony Przyrody/ ONZ  nie można mówić o „gatunkach szkodliwych” i „gatunkach pożytecznych”. Wszelkie gatunki rodzime w ciągu kilku tysięcy lat koewolucji znalazły swoje miejsce i pełnią określoną rolę w ekosystemie. Liczebność poszczególnych gatunków ulega zmianom, niektóre z nich mają tendencję do masowych gradacji powodując przemiany sukcesyjne ekosystemów leśnych. [...] W Puszczy Białowieskiej [...] kornik drukarz [...] kształtuje wielowiekową i bogatą strukturę lasów puszczańskich. 75. letnie funkcjonowanie ochrony ścisłej w BPN oraz 50. letnia praktyka parku narodowego Bieławieżskaja Puszcza wskazują, że drukarz jest jednym z elementów zapewniających proces fluktuacji ekosystemów leśnych [...] dzięki czemu las ten ma tak bogatą strukturę”.

Paneuropejska Strategia Różnorodności Biologicznej i Krajobrazowej podkreśla eliminowanie ingerencji w procesy naturalne”. 

Tak wyglądała edukacja leśna  w Puszczy Białowieskiej na temat kornika drukarza

Z kolei u prof. Gutowskiego czytamy: „Poglądom, które moż­na sprowadzić do twierdzenia, że: maso­we pojawy kornika drukarza, które mają miejsce tylko w krajobrazie odkształconym przez człowieka, to zjawisko katastrofalne dla lasu i należy je za wszelką cenę zwal­czać, przeciwdziałać powstawaniu gra­dacji i w efekcie ich całkowicie uniknąć, trzeba przeciwstawić tezę, że: kornik drukarz i jego masowe pojawy, mające miejsce nie tylko w lasach gospodarczych, to zjawisko naturalne, cykliczne, chociaż nieregularne, związane z prawidłowym funkcjonowaniem ekosystemów z udzia­łem świerka i w przyrodzie nie da się go uniknąć, a w przypadku obszarów chro­nionych przeciwdziałanie im za wszelką cenę jest wręcz niewskazane”. („Parki narodowe” nr 1, 2004, „Kornik drukarz - gatunek kluczowy”, Jerzy M. Gutowski).

Profesor Gutowski jest jednym z najbardziej doświadczonych badaczy gatunku w Puszczy Białowieskiej. Nieco dalej autor pisze: „Prawie każdy gatunek może być, z punktu widzenia człowieka, w okre­ślonym miejscu i czasie szkodnikiem, ale żaden nie jest nim z natury rzeczy, bo w toku ewolucji dostosował się do współżycia z wieloma innymi organi­zmami, których byt jest obecnie zależny od jego istnienia. Jeżeli więc patrzymy na las pod kątem drzewostanu, jak to zazwyczaj bywa w lesie gospodarczym, to oczywiście każdy gatunek, który obniża jego przyrost i jakość, powoduje deprecjację surowca, przynosi straty ekonomiczne, jest z punktu widzenia hodowcy lasu szkodnikiem. Jeżeli nato­miast mamy na celu ochronę przyrody, a zwłaszcza procesów przyrodniczych (jak w przypadku ochrony ścisłej lub biernej), to musimy na to spojrzeć już zupełnie inaczej. Mały kornik staje się równie ważny jak potężny świerk”.

W ochronie przyrody mówi się o tzw. gatunkach kluczowych, do których należy kornik drukarz, nie należy natomiast świerk. To od kornika drukarza zależy przetrwanie gatunków tzw. „szczególnej troski” (zwierząt, roślin i grzybów), czyli zagrożonych wyginięciem.

Ani kornik drukarz, ani świerk nie dominowały w Puszczy:

„Częste pożary, jakie miały miejsce co najmniej od końca XV do początku XIX w. sprawiły, że jedyną ostoją świerka były żyzne siedliska grądów i łęgów oraz olsy. Były to prawie wyłącznie pożary wynikające z działalności człowieka. Siedliska lasów mieszanych, borów mieszanych i borów, właśnie z uwagi na częste pożary, były wg Bobca i in. (2011) wolne od świerka przez okres około 300 lat. Gatunek ten, w przeciwieństwie do sosny, jest bardzo wrażliwy na przyziemne pożary i z tego powodu nie mógł się na tych ubogich siedliskach w owym czasie utrzymać. Według cytowanych autorów wynika to dość jasno z relacji Brinckena (1826), który odnotowuje, że w monotonnym „morzu sosnowym” stanowiącym na początku XIX w. jeszcze ok. 70% powierzchni Puszczy występowały „zielone wyspy” lasów liściastych, w których obok grądowych gatunków wymienia właśnie świerka. Tezę tę potwierdza informacja podana przez Genko (1902). Podaje on, że początek zarastania borów sosnowych przez świerk miał miejsce w latach 20. XIX w., kiedy to po wielkim pożarze lasu w 1811 r., którego nie udawało się ugasić przez kilka miesięcy, zaczęto rygorystycznie przestrzegać zakazu używania ognia w lesie”. [...] „Spośród kilkudziesięciu gatunków ptaków, w których diecie stwierdzono obecność korników, kilka związanych jest z omawianym gatunkiem kambiofaga mniej lub bardziej ściśle. Najlepiej udokumentowanym przykładem dość ściśle troficznie (i nie tylko) powiązanego z kornikiem drukarzem gatunku jest dzięcioł trójpalczasty – Picoides tridactylus (L.) (m.in. Czarnecki 1990; Wesołowski, Tomiałojć, 1986). Pożywieniem tego gatunku, w szczególności piskląt w okresie lęgów, są prawie wyłącznie korniki (larwy i imagines). Warunkiem występowania dzięcioła trójpalczastego w danym ekosystemie leśnym jest spontaniczny przebieg procesów dynamicznych w populacjach kornika.”