Spór o przyszłość Puszczy Białowieskiej: mity i fakty.
Głos w dyskusji
Głos w dyskusji
Tomasz Wesołowski1, Anna Kujawa2, Andrzej Bobiec3,
Adam Bohdan4, Lech Buchholz5, Przemysław Chylarecki6,
Jacek Engel7, Michał Falkowski8, Jerzy M. Gutowski9,
Bogdan Jaroszewicz10, Sabina Nowak11, Anna Orczewska12, Robert W. Mysłajek13, Wiesław
Walankiewicz14
1Pracownia
Biologii Lasu Uniwersytetu Wrocławskiego, Sienkiewicza 21, 50 335 Wrocław, tomasz.wesolowski@uwr.edu.pl;
2Instytut Środowiska Rolniczego i Leśnego PAN, Bukowska 19, 60-809
Poznań, anna.kujawa@isrl.poznan.pl; 3Uniwersytet Rzeszowski,
Ćwiklińskiej 1a, 35-601 Rzeszów, a_bobiec@ur.edu.pl, 4 Fundacja
"Dzika Polska", Petofiego 7 lok. 18, 01-917 Warszawa, adam.bohdan@wp.pl;
5Polskie Towarzystwo Entomologiczne, lbuchholz@swietokrzyskipn.org.pl;
6Muzeum i Instytut Zoologii Polskiej Akademii Nauk w Warszawie,
Wilcza 64, 00-679 Warszawa, pch@miiz.waw.pl; 7Fundacja Greenmind,
Kaleńska 7/33, 04-367 Warszawa, jacek.engel@greenmind.pl, 8Mazowiecko-Świętokrzyskie
Towarzystwo Ornitologiczne ul. Radomska 7, 26-760, Pionki mfzuraw@wp.pl; 9Zakład
Lasów Naturalnych, Instytut Badawczy Leśnictwa, Park Dyrekcyjny 6, 17-230
Białowieża, J.Gutowski@ibles.waw.pl; 10Białowieska Stacja
Geobotaniczna Wydziału Biologii Uniwersytetu Warszawskiego, Sportowa 19, 17-230
Białowieża, b.jaroszewicz@uw.edu.pl; 11Stowarzyszenie dla Natury
„WILK”, Twardorzeczka 229, 34-324 Lipowa, sabina.nowak@polskiwilk.org.pl; 12Katedra
Ekologii, Wydział Biologii i Ochrony Środowiska, Uniwersytet Śląski, Bankowa 9,
40-007 Katowice, anna.orczewska@us.edu.pl;
13Instytut Genetyki i Biotechnologii, Wydział Biologii, Uniwersytet
Warszawski, Pawińskiego 5a, 02-106 Warszawa, robert.myslajek@igib.uw.edu.pl; 14Instytut
Biologii, Uniwersytet Przyrodniczo-Humanistyczny w Siedlcach, Prusa 12, 08-110
Siedlce, wieslaw.walankiewicz@uph.edu.pl
Data publikacji: 12
III 2016
© 2016 Autorzy.
Artykuł rozpowszechniany na licencji Creative Commons CC BY 3.0 PL, która
pozwala rozpowszechnianie i odtwarzanie artykułu we wszelkich mediach pod
warunkiem, że podani są autorzy i oryginalne źródło.
Zalecone cytowanie:
Wesołowski T. i Współautorzy. 2016. Spór o przyszłość Puszczy Białowieskiej:
mity i fakty. Głos w dyskusji. www.forestbiology.org
(2016), Article 1: 1-12.
W ostatnich miesiącach odżyły wieloletnie spory
pomiędzy zwolennikami ingerencji w naturalne procesy zachodzące w lasach
Puszczy Białowieskiej oraz prowadzenia w niej gospodarki leśnej a rzecznikami
traktowania Puszczy jako lasu unikalnego, bezcennego skarbu natury,
postulującymi zwiększenie zakresu jego ochrony. Domagając się utrzymania
obecnie obowiązujących ograniczeń w gospodarce leśnej, jesteśmy stroną
tego sporu. Poniżej przedstawiamy w skrócie najważniejsze kwestie sporne, a
także obalamy mity i korygujemy półprawdy, regularnie pojawiające się w niektórych
mediach.
Czym jest las?
Podstawą sporu o kształt ochrony Puszczy jest
różnica w rozumieniu słowa LAS. Dla zwolenników użytkowania Puszczy
las to przede wszystkim obiekt działalności gospodarczej, w którym prowadzi się
różne zabiegi w celu osiągnięcia jak najlepszego efektu, pozyskania cennego
ekonomicznie surowca drzewnego. Zatem las jest przede wszystkim zgrupowaniem
drzew na określonej powierzchni (drzewostanem). Ponieważ drewno różnych
gatunków drzew ma różną wartość rynkową, preferowane są gatunki przynoszące
największe dochody (np. dęby, sosny, świerki), kosztem innych, o małej wartości
ekonomicznej, takich jak osiki, graby czy lipy. Uwaga gospodarzy skupia się na drzewostanach,
najbardziej pożądanych (cennych) gatunków, w wieku umożliwiającym ich obecne
lub przyszłe gospodarcze wykorzystanie. Ochrona tak rozumianego lasu polega na
zapobieganiu wszystkim zjawiskom, które mogą uszczuplić przyszłe plony. A zatem
wszystkie organizmy, które spowalniają wzrost cennych gatunków drzew lub
powodują ich przedwczesną śmierć stają się „szkodnikami”, które należy
„zwalczać”. Osiągnięcie celów ekonomicznych wymaga przejęcia przez człowieka
kontroli nad procesami zachodzącymi w lesie i ciągłej ingerencji w ich
przebieg.
Dla rzeczników ochrony przyrody las – jak
formułował to w latach 50. XX wieku prof. nauk leśnych Jan J. Karpiński –
to „dynamiczny twór przyrody, w którym układem zależności, powiązań i
wzajemnych wpływów zespolone są w niepodzielną całość: określona roślinność z
przeważającym udziałem form drzewiastych, związane z nią zwierzęta oraz
wykorzystywane przez rośliny i zwierzęta podłoże geologiczne, gleba, woda i klimat”.
Wszystkie organizmy są w tam równocenne, nie ma gatunków mniej i bardziej „wartościowych”,
nie ma też pożytecznych i szkodliwych. Nie ma lepszych i gorszych procesów.
Rozwój lasu jest wynikiem zjawisk naturalnych i nie wymaga interwencji
człowieka.
Słowo ”las” używane w tak diametralnie różnych
znaczeniach, traci swą wartość komunikacyjną, dlatego też, w dalszej części
tego tekstu – dla uniknięcia niejasności – używamy dwóch terminów: las
„gospodarczy (uprawiany)” na określenie lasu, znajdującego się pod kontrolą
człowieka i poddanego jego stałej ingerencji i las „naturalny”, w
którym człowiek nie ingeruje w przebieg procesów naturalnych, przy czym
nie ma tu znaczenia, czy w przeszłości jakieś formy użytkowania miały w takim
lesie miejsce, bo las „naturalny” nie jest tożsamy z „pierwotnym". Te dwie
formy istnienia lasu (gospodarczy i naturalny) wzajemnie się wykluczają, w
jednym miejscu i czasie może istnieć tylko jedna z nich. Osiągalne jest
jednak ich rozdzielenie w przestrzeni; lasy „uprawiane” i „naturalne” mogą
zajmować różne części tego samego kompleksu leśnego.
Kim są strony sporu?
Spór o ochronę Puszczy Białowieskiej jest najczęściej
publicznie przedstawiany jako konflikt między „leśnikami” a „ekologami”. Część
mediów konsekwentnie kreuje obraz „ekologa”, „zielonego”, „ekooszołoma”
jako osoby nawiedzonej, niezrównoważonej, niekompetentnej. Takie
zaszufladkowanie osób mających odmienne zdanie stawia je już na wstępie na
przegranej pozycji. Odbiorca dowiaduje się, że racjonalnie działającym
fachowcom (leśnikom), z jakichś nieczystych powodów rzucają kłody pod nogi
irracjonalni dyletanci. Czyli wszystko jasne, nie trzeba dalej czytać/oglądać, od
razu wiadomo kto ma rację.
Kim więc są ci „ekolodzy”? Tym mianem określane są wszystkie osoby/organizacje
domagające się, by Puszcza Białowieska była chroniona jako las „naturalny”, które
sprzeciwiają się planom drastycznego zwiększenia wyrębów w Puszczy. Są to
między innymi:
Państwowa Rada Ochrony Przyrody
– organ doradczy przy Ministrze Środowiska, grupujący wybitnych specjalistów od
ochrony przyrody i środowiska (PROP ….. 2015).
Komitet Ochrony Przyrody PAN
– działający do roku 2015 samodzielny organ Polskiej Akademii Nauk, składający
się z wybranych przez społeczność uczonych reprezentantów, grupujący
międzynarodowe autorytety w dziedzinie ochrony przyrody (KOP PAN …..
2008, 2015).
Naukowcy z kilkunastu uczelni, instytutów i
organizacji pozarządowych, autorzy dokumentu „Dlaczego martwe świerki są
potrzebne w Puszczy Białowieskiej” (w tym kilka osób z Zespołu do
spraw Puszczy Białowieskiej przy Prezydencie RP z 2006 roku (Bobiec et al.
2016).
Rada Wydziału Biologii i Ochrony
Środowiska Uniwersytetu Śląskiego. (Rada UŚ … 2016).
Rada Wydziału Nauk Biologicznych
Uniwersytetu Wrocławskiego (Rada UWr … 2016).
Rada Naukowa Białowieskiego Parku Narodowego
(Rada BPN 2015).
Poza tym, już od ponad 20 lat Rady Wydziałów Biologicznych
Uniwersytetów w Łodzi i Poznaniu domagają się wstrzymania wyrębów we
fragmentach Puszczy pochodzenia naturalnego i objęcia całej Puszczy
ochroną w parku narodowym.
Pod tymi postulatami podpisuje się wielu przedstawicieli
nauk leśnych, w tym z tytułami profesorskimi.
Przeciw intensyfikacji wyrębów w Puszczy i zachowania jej
jako lasu naturalnego zgodnie występują też najważniejsze przyrodnicze
organizacje społeczne, np. Greenmind (Greenmind 2015, Stanowisko.. 2016),
Greenpeace (Greenpeace 2015, Stanowisko.. 2016), Klub Przyrodników (Klub
Przyrodników 2015a, 2015b), Polskie Towarzystwo Etologiczne (Polskie
Towarzystwo Etologiczne 2016), Polskie Towarzystwo Ochrony Przyrody
„Salamandra” (PTOP „Salamandra” 2016), Polskie Towarzystwo Ochrony Ptaków wraz
z 13 innymi towarzystwami ornitologicznymi (PTOP 2016), Pracownia na rzecz
Wszystkich Istot (Pracownia… 2016, Stanowisko.. 2016), Stowarzyszenie dla
Natury „Wilk” (Stowarzyszenie dla Natury „Wilk” 2015), WWF (Stanowisko.. 2016,
WWF 2016), jak również współwłaściciele Puszczy – obywatele Polski, z których
większość domaga się lepszej ochrony Puszczy, a nie zwiększenia jej eksploatacji.
Pod apelem do pani Premier Beaty Szydło podpisało się 119 958 osób (stan w dniu
8 III 2016, Kocham Puszczę 2016).
Kim
są “leśnicy”?
Są to osoby/organizacje bezpośrednio lub pośrednio zainteresowane finansowo
utrzymaniem gospodarki leśnej i zwiększeniem ilości pozyskiwanego z Puszczy
drewna. Są to przedstawiciele administracji lasów państwowych, reprezentanci
zakładów przeróbki drewna, część urzędników Ministerstwa Środowiska oraz część
przedstawicieli nauk leśnych (przedstawiciele nauk leśnych nie podzielający
tych poglądów stają się automatycznie „ekologami). We własnym interesie
ekonomicznym grupa ta będzie wynajdować wszystkie ”powody” i uzasadnienia dla
zwiększenia intensywności wyrębów.
Należy
zauważyć, że w gronie „ekologów” jest wielu absolwentów wydziałów leśnych, jak
też osób ze stopniami naukowymi w zakresie nauk leśnych. Tak więc spór o
Puszczę toczy się nie między „leśnikami”
i „ekologami”, a między grupowymi interesami osób/organizacji
zaangażowanych w eksploatację zasobów drzewnych Puszczy a organizacjami
naukowymi, społecznymi i dużą częścią obywateli RP domagających się ochrony
Puszczy jako lasu naturalnego.
Ochrona przyrody w Puszczy Białowieskiej – stan
aktualny
Puszcza Białowieska to zwarty kompleks leśny na
granicy Polski i Białorusi, o światowej wartości przyrodniczej. Cała część
białoruska, z przedpolem, objęta jest parkiem narodowym, a część polska
(ok. 62 tys. ha) podzielona jest na park narodowy (10,5 tys. ha), rezerwaty
przyrody (ok. 12 tys. ha), oraz pozostałe lasy (ok. 39,5 tys. ha).
Puszcza Białowieska jest w całości uznana za
jedyny w Polsce obiekt przyrodniczy światowego dziedzictwa UNESCO,
powołany ze względu na spełnianie kryterium IX („wyjątkowy reprezentatywny
przykład trwających procesów ekologicznych i biologicznych, istotnych w
ewolucji i rozwoju ekosystemów oraz zespołów zwierzęcych i roślinnych
lądowych”) i kryterium X (obiekt obejmuje siedliska naturalne najbardziej
reprezentatywne i najważniejsze dla ochrony in situ różnorodności
biologicznej, włączając te, w których występują zagrożone gatunki o wyjątkowej
uniwersalnej wartości z punktu widzenia nauki lub ochrony przyrody). Puszcza
jest więc dobrem ponadnarodowym. Uzyskanie tego statusu było możliwe
dopiero po zobowiązaniu się przez nasz kraj do ochrony spontanicznych procesów
zachodzących w lasach, wstrzymaniu się od wyrębów również we fragmentach
pochodzenia naturalnego na terenie lasów gospodarczych.
Część polska Puszczy Białowieskiej uznana jest
także za:
- zintegrowany obszar specjalnej ochrony ptaków i
specjalny obszar ochrony siedlisk natura 2000 (PLC 200004),
- międzynarodową ostoję ptaków IBA (Important
Bird Area) (PL046),
- Obszar Chronionego Krajobrazu (prawie w
całości),
- Rezerwat Biosfery UNESCO,
- Leśny Kompleks Promocyjny „Puszcza
Białowieska”.
Co decyduje o światowej randze przyrodniczej i kulturowej
Puszczy Białowieskiej?
(1) Puszcza
Białowieska zawiera najlepiej zachowane fragmenty nizinnych lasów liściastych
i mieszanych na Niżu Europejskim, jakie niegdyś pokrywały nasz kontynent
od wybrzeży Atlantyku do Uralu (Faliński 1986, Wesołowski 2007, Askins 2014).
(2) Na
znacznym obszarze Puszczy przebiegają niezakłócone bezpośrednią ingerencją
człowieka procesy przyrodnicze. Pod ich wpływem znajdują się wszystkie
składniki lasu, od roślin przez roślinożerców i drapieżców po organizmy
rozkładające martwe szczątki. Przykładami takich procesów są wieloletnie rytmy
produkcji nasion drzew (np. dębu, grabu i klonu), cykliczne masowe pojawy
owadów (np. piędzika przedzimka, kornika drukarza) i gryzoni, regulacja liczebności
populacji zwierząt przez zmienne zasoby pokarmowe i drapieżnictwo, powolne
zamieranie drzew i długotrwały rozkład ich szczątków (przegląd w Okołów et al.
2009).
(3) Puszcza
jest jednym z niewielu miejsc w Europie, gdzie bardzo dobrze zachowały się
zespoły organizmów charakterystyczne dla naturalnych lasów i występujących w
nich środowisk i substratów. Występują tu niezubożone zespoły mchów, grzybów i
porostów rozwijające się na starych drzewach i rozkładających się kłodach;
zespoły owadów i roślin zasiedlające wykroty i leżące kłody; naturalne zespoły
ssaków, w tym pełny (pięć gatunków) zespół ssaków kopytnych; zespoły
drapieżników i ich ofiar; pasożytów i ich gospodarzy i wiele innych (Gutowski i
Jaroszewicz 2001).
(4) Puszczę
charakteryzuje dobrze zachowana, zwłaszcza w obszarach już chronionych,
struktura gatunkowa, wiekowa (w tym zamierające fragmenty) i przestrzenna
drzewostanów. Obecność i istotny udział w drzewostanach gatunków drzew
niewystępujących (lub występujących sporadycznie) w innych kompleksach leśnych
Polski: lipy, wiązu, klonu. Cechy te często warunkują obecność bardzo rzadkich
organizmów oraz kompletność tworzonych przez nie zespołów.
(5) Olbrzymia
liczba występujących tu gatunków żywych organizmów czyni z Puszczy
Białowieskiej centrum różnorodności w skali europejskiej (ok. 1070 gat. roślin
naczyniowych, ok. 260 gat. mszaków (Faliński 1986) i ok. 4 000 gat. grzybów, w
tym ponad 400 gat. porostów (Cieśliński i Czyżewska 2002), ponad 10 000
gat. owadów, 180 gat. ptaków gniazdujących i 58 gat. ssaków, w tym
największy lądowy ssak Europy – żubr (Gutowski i Jaroszewicz 2001). Wiele z
żyjących tu gatunków (zwłaszcza bezkręgowców, porostów i grzybów) to gatunki
reliktowe, zagrożone wymarciem w skali globalnej, związane z ekosystemem
pierwotnych lasów (np. zależne od rozległych skupisk kilkusetletnich
drzewostanów, dużych ilości rozkładających się kłód itp. (przegląd w Gutowski
et al. 2004).
(6) Zachowanie
pierwotnego – wynikającego z ewolucji – sposobu życia wielu organizmów
(Tomiałojć et al. 1984, Wesołowski 1983, 2007, Jędrzejewska i Jędrzejewski 1998).
(7) Najliczniejsza
na świecie wolno żyjąca populacja żubra, największego ssaka lądowego naszego
kontynentu. Puszcza Białowieska, dzięki dobrze zachowanym – poprzez
kilkusetletnią celową ochronę – ekosystemom leśnym stała się matecznikiem żubra
i mogła być miejscem jego restytucji po wytępieniu go podczas I wojny światowej
(Krasińska i Krasiński 2004).
(8) 600-letnia
tradycja celowej i skutecznej ochrony całego ekosystemu leśnego. Puszcza od XV
wieku do końca I Rzeczypospolitej była chroniona jako dobra królewskie, a
w XIX wieku – jako obszar łowiecki carów Rosji. Wypracowany przez kilka stuleci
(XV-XVIII wiek) system ochrony Puszczy przy udziale licznych, dobrze
uposażonych lokalnych służb jest unikalnym w skali Europy i świata przykładem
skutecznej ochrony lasów z ich najcenniejszymi gatunkami zwierząt (przegląd w
Samojlik 2005).
Wymienione
wyżej wartości przyrodnicze Puszczy Białowieskiej sprawiają, że jest ona
bezcennym matecznikiem różnorodności gatunkowej i genetycznej, żywym
laboratorium, unikalnym wzorcem dla nauk biologicznych i leśnych,
ochrony przyrody i zarządzania zasobami naturalnymi, niezastąpionym modelem i punktem
odniesienia przy wszelkich porównaniach ze środowiskami bardziej przekształconymi
przez człowieka (Hunter 1990, Angelstam 1996, Rebane et al. 1997,
Angermeier 2000, Stutchbury i Morton 2001, Wesołowski 1983, 2005).
Ze względu na swe walory Puszcza przyciąga
tysiące turystów i setki naukowców z całego świata. Nie dlatego, że są tam
ładne świerczyny, ale dlatego że można zobaczyć tu unikalne gatunki zwierząt,
roślin i grzybów oraz różnorodne gatunki drzew w kolejnych fazach wzrostu,
bujnego rozwoju i zamierania. Dlatego, że można badać reakcje, zależności
i związki pomiędzy organizmami leśnymi w niepowtarzalnych warunkach lasów
zbliżonych do naturalnych.
Najważniejsze
zagrożenia dla wartości przyrodniczych i kulturowych Puszczy
Białowieskiej:
(1)
Wyręby
lasów naturalnych, rozpoczęte na skalę przemysłową w 1915 roku, na znacznym obszarze
Puszczy trwają do dziś, a pozyskanie drewna było utrzymywane na bardzo wysokim
poziomie do roku 2012. Przez ostatnie 100 lat wycięto w Puszczy wiele milionów
metrów sześciennych drewna. Wyręby starych drzewostanów pochodzenia naturalnego
i zastępowanie ich nowymi nasadzeniami drzew powodują zasadniczą zmianę przebiegu
procesów przyrodniczych, gwałtowny spadek rodzimej różnorodności przez ubywanie
gatunków, zwłaszcza reliktów puszczańskich oraz ograniczanie ilości substratów
(np. rozkładającego się drewna) krytycznych dla rozwoju leśnej różnorodności
biologicznej (Kimmins 2004, Wesołowski 2005).
(2)
Cięcia
sanitarne (usuwanie zamierających drzew) i inne formy zwalczania
„szkodników” prowadzące (podobnie jak w przypadku wyrębu starodrzewu) do
znacznego zaburzenia naturalnych procesów oraz zubożania różnorodności
biologicznej w lasach.
Co
stałoby się, gdyby propozycje Nadleśnictwa Białowieża zostały zrealizowane?
W październiku 2015 Nadleśnictwo Białowieża
wystąpiło z wnioskiem o zatwierdzenie aneksu do Planu Urządzenia Lasu na
lata 2016-2021. Co
stałoby się, gdyby propozycje te (Dokumentacja … 2015) zostały zrealizowane? W ciągu zaledwie sześciu lat wycięto
by dodatkowo 318 tys. m3 drewna, pozyskiwanego z powierzchni 6922 ha. Pozyskanie drewna i inne działania gospodarcze byłyby w tych latach prowadzone na
ok. 60% powierzchni nadleśnictwa (poza rezerwatami przyrody), również na –
obecnie wyłączonych z interwencji – obszarach starodrzewów pochodzenia
naturalnego (w tym wyrąb 200-letnich drzew), a także w lasach na gruntach
podmokłych i bagiennych. W efekcie powierzchnia najcenniejszych
przyrodniczo starodrzewów (ponad 100-letnich) zmniejszyłaby się aż o 20%! W lutym 2016 r. administracja leśna
zmieniła zdanie i złożyła w Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska w
Białymstoku kolejny wniosek o zezwolenie na pozyskanie 188 000 m3 w latach 2012-2021 (TVP Białystok 2016), czyli o możliwość wycięcia dodatkowych ok.
120 000 m3 w ciągu sześciu lat. Wyręby miałyby się jednak
nadal koncentrować w najstarszych drzewostanach. Głównym obiektem
eksploatacji byłyby – szczególnie ważne dla utrzymania procesów biologicznych
charakterystycznych dla lasów naturalnych – duże i stare oraz zamierające i
martwe drzewa. Usunięcie w krótkim czasie tysięcy takich drzew w zasadniczy
sposób pogorszyłoby warunki życia wszystkich wyspecjalizowanych gatunków
wnętrza starych lasów. Obsadzenie
powstałych zrębów wybranymi gatunkami drzew tylko powiększyłoby straty
przyrodnicze. Na jedno potężne zaburzenie – gradację kornika – odpowiedziano by
nieproporcjonalnie większym zaburzeniem, wielkoskalową ingerencją w naturalny
rozwój lasu. „Lekarstwo” byłoby gorsze od „choroby”.
Mity i fakty dotyczące ochrony Puszczy
Białowieskiej
Poniżej ustosunkowujemy się do stwierdzeń
padających w dyskusji na temat ochrony Puszczy, dostępnych w przestrzeni
publicznej. Nasze komentarze opatrujemy odnośnikami do źródeł, których spis
podajemy na końcu tekstu, by każdy czytelnik mógł samodzielnie zweryfikować
podawane przez nas wiadomości.
1. Konflikt o Puszczę to konflikt
ideologiczny, a nie merytoryczny (Chałupka
2016)
W niektórych mediach oraz w opiniach publikowanych na
stronach Lasów Państwowych ignorowane są „niewygodne” merytoryczne
opinie (patrz Kim są „leśnicy”, powyżej). Uwypukla się wypowiedzi emocjonalne,
a pomija, skraca, wyrywa z kontekstu wypowiedzi specjalistów. Zamiast
kontrargumentów używa się epitetu „ekolodzy” (patrz Kim są „ekolodzy” powyżej).
Rzeczywiście, dyskusja na temat ochrony Puszczy jest częściowo sporem o
wartości (co należy chronić), jednak większość pozostałych kwestii dotyczy poddających
się weryfikacji obserwowalnych zjawisk przyrodniczych. Jeśli więc na przykład
wiadomo, że powstrzymanie gradacji kornika drukarza przez wycinanie zasiedlonych
świerków będzie nieskuteczne (patrz p. 2), a mimo tego, posługując się
kornikiem jako pretekstem, forsuje się olbrzymie zwiększenie pozyskania drewna,
to jest to zdecydowanie działanie motywowane ideologicznie (ekonomicznie) a nie
merytorycznie.
2. Wycinka drzew to jedyne lekarstwo na
gradację kornika (Kotarski 2015, Fronczak 2016, Hilszczański 2016,
RDLP Białystok 2015, Stanowisko … 2016c, Świstak 2016)
Jest
to przekonanie nieznajdujące potwierdzenia w faktach. Nie stwierdzono, by – w
porównaniu z obszarami na których kornika w ogóle nie zwalczano (rezerwaty
ścisłe) – interwencje w lasach gospodarczych (wyręby „sanitarne”) ograniczyły
liczbę i szybkość zamierania świerków (Schlyter i Lundgren 1993,
Gutowski i Krzysztofiak 2005, Grodzki i in. 2006). Ta metoda mogłaby być skuteczna jedynie pod warunkiem, że na obszarze
całego kompleksu leśnego udałoby się wykryć i szybko (zanim korniki zdążą
opuścić drzewa) usunąć co najmniej 80% zaatakowanych przez owady świerków
(Fahse i Heurich 2011). W Puszczy Białowieskiej, ze względu na duże
obszary rezerwatów i park narodowy, takiej możliwości nie ma, o czym
doskonale wiedzą przedstawiciele administracji lasów. Używanie więc hasła
konieczności „walki z kornikiem” jako powodu do zwiększenia wyrębów nie ma
uzasadnienia merytorycznego. O tym, że jest to tylko wygodny pretekst, świadczą
również zmiany w żądaniach administracji lasów. W październiku 2015
Lasy Państwowe twierdziły, że dla ograniczenia liczebności kornika konieczne
jest wyrąbanie dodatkowych 318 tys. m3 drewna. Po czterech
miesiącach (luty 2016) okazuje się, że – by
osiągnąć ten sam efekt – wystarczy wyciąć
już tylko ok. jednej trzeciej tych drzew, ponadto nie ma żadnej konieczności
prowadzenia wyrębów „sanitarnych” w lasach podmokłych i bagiennych (patrz
wyżej „Co stałoby się…”). Czyżby przez te
cztery miesiące liczba korników tak gwałtownie spadła, a korniki przestały
zasiedlać świerki w łęgach i olsach? Jeśli gradacja rzeczywiście już się
samoistnie załamuje, to jedyny „powód” intensyfikacji wyrębów traci rację bytu.
3. Jeżeli jako leśnicy i ekolodzy nie zareagujemy
i pozwolimy na przenoszenie się korników na następne powierzchnie zdrowych
drzew, doprowadzimy do takiej sytuacji, że gatunki dzięciołów, szczególnie
dzięcioł trójpalczasty, stracą swoje miejsce występowania, gniazdowania i
pożywienia (Hilszczański 2016, Goździewska 2016a).
Wprost przeciwnie, dzięcioł trójpalczasty jest
czterokrotnie rzadszy w gospodarczo użytkowanej części Puszczy, w której
usuwano martwe świerki prowadząc walkę z kornikiem, niż w rezerwacie
ścisłym Białowieskiego Parku Narodowego, i to mimo niskiego udziału świerka w
parkowych drzewostanach. (Walankiewicz i Czeszczewik 2010).Unika on
fragmentów lasu objętych pracami gospodarczymi i pielęgnacyjnymi, nawet
wówczas, gdy prace te obejmują niewielkie powierzchnie i niedużą liczbę drzew (Kajzer
i Sobociński 2012).
4. Gwałtowne przerwanie istnienia i rozpad
drzewostanów [świerkowych] na tak dużych powierzchniach trudno nazwać inaczej
niż wielką tragedią/klęską dla puszczy (Mucha i Liziniewicz 2013, Fronczak
2015, Kotarski 2015, Niedzielski 2015, RDLP Białystok 2015, Goździewska 2016a).
Trwająca obecnie gradacja kornika drukarza jest z pewnością
wielkoskalowym zaburzeniem. Jest ona wynikiem splotu różnych czynników, wśród
których niebagatelny udział mają popełnione przed kilkudziesięcioma laty błędy (obsadzenie
świerkami znacznych powierzchni lasu). W wyniku tego powstały na dużych
obszarach jednowiekowe drzewostany świerkowe, obecnie atakowane przez korniki (patrz
p. 10). Nie jest to jednak najsilniejsza z zarejestrowanych w Puszczy gradacji
(Mokrzecki 1923), przetrwa ją 80-90% świerków (patrz p. 6).
5. Gdy uschną świerki, w Puszczy w krótkim czasie pojawią się
ogromne otwarte powierzchnie, pokryte trawami, malinami, paprociami. Potem z
czasem pewnie pojawią się na nich pionierskie gatunki drzew, takie jak wierzba,
brzoza czy osika. Tego rodzaju drzewostany pod względem przyrodniczym
i estetycznym nie będą się jednak wiele różniły od wczesnych stadiów
sukcesji lasu, jakie obecnie często można obserwować na porzuconych gruntach
porolnych, np. w bezpośrednim sąsiedztwie Warszawy (Kotarski 2015, RDLP Białystok 2015, Goździewska 2016b, LOP
2016, Świstak 2016)
Po pierwsze, nie pojawią się ogromne otwarte powierzchnie,
gdyż łącznie zamieranie świerka obejmie nie więcej niż 2-3% obszaru Puszczy. Po
drugie, najnowsze badania w obszarach górskich przed wielu laty dotkniętych
gradacjami kornika (pogranicze niemiecko-czeskie) wskazują, że w lukach po
zamarłych świerkach pojawiają się w wyniku naturalnej regeneracji ogromne
ilości młodych świerków, które szybko zastępują te martwe. Wszelkie
pionierskie gatunki drzew (wierzba, brzoza czy osika) które zdołały wykiełkować
i podrosnąć w lukach, wkrótce ustępują bujnie rozwijającym się świerkom
(Zeppenfeld i in. 2015). Występowanie gatunków pionierskich prowadzi do
okresowego zwiększenia różnorodności biologicznej Puszczy. To naturalne
zjawisko w dynamice lasu naturalnego (Begon et al. 2006).
6. Świerka w Puszczy ubywa i to jest źle;
Świerk zniknie z Puszczy Białowieskiej, jeśli nie podejmie się działań
ochronnych (= wycięcia drzew zasiedlonych przez korniki) (LOP 2016, Radio Maryja 2016, RDLP Białystok 2015, Świstak
2016).
Dopóki nie zmieni się klimat, świerki będą
występować w Puszczy, tak jak występowały przez ostatnie tysiąclecia.
Obecna gradacja spowodowała dotąd śmierć ok. 10% świerków. Nawet gdyby do końca
gradacji zginęło ich drugie tyle, to i tak 80% świerków przeżyje. Mówienie więc
o tym, że świerk z Puszczy zniknie, gdy nie będzie się wycinać drzew
zasiedlonych, jest nieprawdą. Ponadto w pozostawionych bez ingerencji
rezerwatach przyrody i w częściach Białowieskiego Parku Narodowego, w miejsce
zabitych w czasie poprzedniej gradacji (lata 2001-2003) świerków, pojawiły się
bujnie rosnące młode świerki, osiągające już dziś wysokość kilku metrów (ryc.
1). Obecnie świerk jest w gospodarczej części Puszczy nadmiernie
reprezentowany w wyniku promowania (sadzenia w nadmiarze) tego gatunku w
przeszłości. Więc
zamarcie i powolny rozkład części z nich
może mieć wręcz efekt pozytywny, gdyż otworzy drogę do wykształcenia się
bardziej zróżnicowanych lasów.
7. Bez ingerencji człowieka Puszcza zginie
(Goździewska 2016a, Stanowisko … 2016c).
Leśnicy chcą uratować Puszczę (Sasin 2014, Fronczak 2015, Niedzielski
2015, Chałupka 2016, Goździewska 2016a, Hilszczański 2016, Stanowisko … 2016c,
Świstak 2016).
Puszcza, w odróżnieniu od upraw rolnych, nie jest
dziełem człowieka. Drzewa skolonizowały ten obszar samorzutnie, po ustąpieniu
lodowca i – mimo wielu zaburzeń – pokrywają ten teren nieprzerwanie do dzisiaj.
W obecnych warunkach klimatycznych Polski nie jest możliwe, by las gdziekolwiek
wyginął. Wręcz odwrotnie, raczej jest kłopot z utrzymaniem terenów otwartych w
stanie bezleśnym. Bez aktywnego przeciwdziałania zarastaniu, obszary takie
zostają w krótkim czasie skolonizowane przez drzewa (Falińska 1996). Obecny
model „lasu uprawianego”, ponoć niezbędny dla istnienia Puszczy Białowieskiej,
wprowadzili do Puszczy dopiero niemieccy okupanci 100 lat temu (w 1915).
Ponieważ Puszcza nie ginie, nie ma potrzeby jej
ratować. To czego faktycznie ubywa, to fragmentów lasu naturalnego,
zamienianego na las uprawny, sadzony zgodnie z wyobrażeniami człowieka o
tym, jak las powinien wyglądać. Obecnie usychają
świerki opanowane przez kornika drukarza. Jeśli pozostawi się je w lesie, to
martwe i rozkładające się drzewa będą pełnić jeszcze przez dziesiątki lat ważną
rolę biologiczną, zapewnią miejsca bytowania licznym gatunkom organizmów,
powoli oddając do środowiska materię zgromadzoną w swoich tkankach,
użyźniać będą glebę, ułatwią wzrost nowego pokolenia drzew. Ich wycinanie i
wywożenie z lasu jest bardzo szkodliwe przyrodniczo, prowadzi do znacznego
zubożenia całego ekosystemu leśnego (Gutowski et al. 2004, Bobiec et al. 2016).
Puszcza będzie trwała tak długo, dopóki pozwoli się puszczańskim drzewom
naturalnie umierać i rozkładać się, a młodym drzewom naturalnie wzrastać.
8. W przypadku skomplikowanych ekosystemów
leśnych tzw. ochrona bierna prowadzi do ich faktycznego rozpadu
i likwidacji walorów przyrodniczych, które są przedmiotem ochrony i mają
być trwale zachowane (Chałupka 2016).
Las pozostawiony sam sobie (procesom naturalnym)
miałby się jakoby rozpadać. To pogląd zaiste zdumiewający. Absurdalność tego
twierdzenia zobaczymy wyraźnie, gdy uświadomimy sobie, że człowiek (Homo
sapiens) pojawił się na Ziemi ok. 200 tys. lat temu, gospodarka leśna w
obecnej postaci dopiero w końcu XVIII wieku, a jej metody zaczęto stosować w
Puszczy Białowieskiej zaledwie 100 lat temu. Tymczasem lasy, te najbardziej
skomplikowane układy biologiczne jakie występują na lądach, wykształciły się
setki milionów lat temu i – nie rozpadając się – przetrwały bez udziału
człowieka wszelkie katastrofy geologiczne. Również tropikalne lasy deszczowe
porastające od kilkudziesięciu milionów lat baseny Konga i Amazonki dawały
sobie doskonale radę bez „pomocy” człowieka. To człowiek, karczując i
wypalając, stanowi dla nich obecnie największe zagrożenie.
Świerki
zaatakowane przez kornika zamierają i zostają w lesie. Fot. G. Hebda
|
Martwe świerki
przewracając się, tworząc osłonę dla młodych drzewek. Fot. G. Hebda
|
Miejsce
zabitych dużych świerków zajmują młode świerczki i drzewa liściaste. Fot. A.
Bohdan
|
Takie zmiany
zachodzą w ciągu mniej niż dziesięciu lat od śmierci dużych drzew. Fot. A.
Bohdan
|
Ryc. 1. Co się
dzieje, gdy człowiek nie interweniuje; jak procesy naturalne „radzą” sobie z
gradacją kornika drukarza.
9. Puszcza pozbawiona aktywnych zabiegów
ochronnych traci swoją bioróżnorodność; w miejscach, gdzie człowiek zaprzestał swojej
działalności, na terenie Puszczy następują różne procesy pogorszenia stanu
zachowania siedlisk, które są cenne i priorytetowe. Obiekt ochrony, dla
którego wyłączano z działań ludzkich fragmenty Puszczy, przestaje istnieć (Fronczak 2015, Hilszczański 2016, Radio Maryja 2016, RDLP
Białystok 2015, Goździewska 2016a, Świstak 2016, Brzeziecki et al. 2016).
Różnorodność biologiczna (bioróżnorodność) jest pojęciem
niejednoznacznym, odnoszącym się do wielu poziomów zróżnicowania. Aby mówić sensownie
o jej utracie, trzeba wpierw wyjaśnić, o czym dokładnie jest mowa. Wycięcie
fragmentu starodrzewu pochodzenia naturalnego i posadzenie na jego miejscu
młodych drzew wiąże się zawsze z drastyczną redukcją różnorodności gatunków
oraz procesów i struktur. Organizmy zależne od obecności wielkich i
zamierających drzew tracą miejsca do życia. Zróżnicowany las WWW (wielogatunkowy,
wielowarstwowy, wielopokoleniowy) zostaje zastąpiony uproszczonym
lasem JJJ (jednowarstwowym, jednowiekowym, często jednogatunkowym).
Tak więc zachowanie zróżnicowania typowego dla lasu naturalnego wymaga powstrzymania
się od interwencji w zachodzące w nich procesy.
Gospodarka ludzka zwiększa natomiast różnorodność przez
tworzenie nowych, nieistniejących wcześniej w Puszczy typów siedlisk, głównie
nieleśnych (pola, łąki, poręby, polany, drogi itd.).
Umożliwia to kolonizację terenu organizmom wymagającym terenów otwartych oraz
gatunkom obcym. Zwiększa to ogólną liczbę gatunków występujących na obszarze
Puszczy, ale wiele z nich to gatunki niebędące naturalnymi jej mieszkańcami, a
niektóre z nich, z uwagi na inwazyjność, nawet tym rodzimym zagrażają.
Przetrwanie takich siedlisk wymaga ciągłej aktywności człowieka, zapobiegania ich zarastaniu krzewami i drzewami. Takie
tereny antropogeniczne zajmują jednak mniej niż 5% obszaru Puszczy (Faliński
1986). Na 95% pozostałego obszaru zaprzestanie działalności gospodarczej
doprowadziłoby do wzrostu zróżnicowania biologicznego.
10. To źle, że skład drzewostanów Puszczy się
upraszcza, zmiany w drzewostanach puszczańskich są niekorzystne (Sasin 2014, Goździewska 2016b, Kruczek 2016, Brzeziecki et
al. 2016).
Las naturalny to znacznie więcej niż drzewostany.
Główną przyczyną upraszczania struktury drzewostanów jest gospodarka leśna,
zastępowanie zróżnicowanych fragmentów pochodzenia naturalnego przez uprawy
składające się tylko z jednego lub kilku faworyzowanych gatunków drzew,
wytwarzających pożądany gospodarczo surowiec (patrz „Czym jest las?”, wyżej i p. 17).
11. Dąb nie odnawia się w Puszczy (Vera 2000, Antczak 2009, Program ochrony… 2011, Brzeiecki
et al. 2016)
Zgodnie ze swoją strategią życiową, młode dęby
rzadko kiedy pojawiają się pod okapem starych drzew (w tym dębów), dlatego nie
należy się ich tam spodziewać. Młode dęby wyrastają w lukach tworzonych przez
zamierające drzewa, bardzo licznie na odsłoniętych w wyniku gradacji kornika
drukarza, porośniętych trawą i maliną obszarach (Bobiec et al. 2011; Bobiec i
Bobiec 2012).
12. W Puszczy będzie dominował grab i to jest
źle (Sasin 2014, Goździewska 2016b, Hilszczański
2016, Kruczek 2016, Winiecki 2016).
Grab jest podstawowym gatunkiem grądów, co
oznacza jego naturalny, znaczny udział w rozwijających się spontanicznie
zbiorowiskach grądowych przeważających w Puszczy. Ponieważ gatunek ten nie
wytwarza wartościowego surowca drzewnego, był on w lasach gospodarczych
eliminowany na rzecz cenniejszych ekonomicznie gatunków. Naturalną reakcją na
wcześniejsze zniekształcenia jest – po ustąpienie presji człowieka – wzrost
liczebności grabów w lesie. W grądach w rezerwacie ścisłym BPN, w którym
od prawie stu lat nie było żadnej ingerencji w procesy, grab pozostaje jednak
tylko jednym z wielu współwystępujących gatunków drzew.
13. Na terenie zagospodarowanej części puszczy
dąb i sosna, gatunki bardzo ważne, m.in. dla utrzymania tego, co nazywamy
„puszczańskim charakterem” drzewostanów, były celowo odnawiane. Dlatego ich
aktualny stan i struktura demograficzna wyglądają tam znacznie korzystniej (Goździewska 2016b).
W lasach naturalnych nie można mówić o „korzystnej
strukturze” demograficznej. W zależności od fazy rozwoju lasu, ta struktura
będzie różnie wyglądała i nie powinna być wartościowana. Mówienie o „korzystniejszej
strukturze demograficznej drzewostanów” w lasach użytkowanych gospodarczo to
typowy przykład hodowlanego, a nie przyrodniczego spojrzenia. Drzewa są usuwane
z lasu gospodarczego, gdy przestają szybko przyrastać, po osiągnięciu przez nie
jednej trzeciej, góra połowy wieku biologicznego. Istnienia starszych osobników
przepisy nie przewidują. Czy, gdyby w populacji ludzkiej nie było w ogóle osób
starszych niż 30 lat, uznalibyśmy strukturę demograficzną takiej populacji za
korzystną?
14. Do takich problemów, a na pewno nie na
taką skalę, by jednak nie doszło, gdyby w puszczy przebił się proponowany przez
leśników kompromisowy, półnaturalny model zarządzania, który pozwala godzić
różne funkcje lasu, a przede wszystkim dbać o trwałość lasu, ciągłość jego
istnienia, stabilność procesów. Odrzucenie tego modelu przez decydentów
doprowadziło do dzisiejszej katastrofy
(Goździewska 2016b, Polskie Radio Wnet 2016).
Jaka jest rzeczywista skala zaburzeń pokazano wyżej (patrz p. 6).
Trwałości Puszczy, lasu który powstał bez udziału człowieka i dawał sobie dotąd
radę z wszelkimi zaburzeniami, nic nie zagraża, on da sobie radę i teraz, tylko
nie należy mu przeszkadzać (patrz p. 7). Twierdzenie, że dokonywanie
intensywnych ingerencji w przebieg procesów (wyręby, uprawy, prace
pielęgnacyjne) jest formą dbałości o ich stabilność jest wewnętrznie sprzeczne.
Ciągłość procesów naturalnych wyklucza z definicji ludzką ingerencję.
15. Obecny katastrofalny stan części
gospodarczej Puszczy Białowieskiej jest wynikiem chaotycznych działań
poprzedniego Ministerstwa Środowiska i wpływowego lobby „zielonych”
wynikającego z biernego „punktowego” lub obiektowego podejścia do jej ochrony (Chałupka 2016, Hilszczański 2016).
Obecny stan części gospodarczej Puszczy Białowieskiej jest
przede wszystkim wynikiem decyzji podejmowanych w ciągu stuletnich już działań
przemieniających krok po kroku las naturalny w las uprawiany, z
jednogatunkowymi, jednowiekowymi płatami drzewostanów. Stan Puszczy nie jest
jednak katastrofalny (patrz p. 7). Jeśli zostaną zahamowane zaburzenia
powodowane gospodarką ludzką, las ma szansę się zregenerować.
16. Leśnicy-naukowcy i praktycy, dysponując
odpowiednią wiedzą, doświadczeniem i częściowym oglądem ekosystemu
leśnego, potrafią zatrzymać niekorzystne procesy. Poprzez formy ochrony czynnej
potrafią zarówno zachować, jak i dokonać restytucji lasu zdewastowanego
przez różnorodne czynniki (Chałupka
2016).
W ochronie procesów naturalnych nie
wartościuje się ich na korzystne i niekorzystne. Gdyby restytucja lasu
naturalnego była tak prosta, to cała Europa zachodnia już dawno byłaby pokryta
takimi lasami. A jednak wciąż Niemcy, Holendrzy, Francuzi, Brytyjczycy i inni
przyjeżdżają do Puszczy Białowieskiej, do Białowieskiego Parku Narodowego, żeby
zobaczyć i badać las naturalny.
17. Poprzednie kierownictwo Ministerstwa
Środowiska zmniejszyło leśnikom z nadleśnictw puszczańskich możliwości aktywnej
ochrony lasu poprzez drastyczne obniżenie możliwości pozyskiwania biomasy.
Decyzja ta poskutkowała chaotycznym rozwojem populacji owadów (korników,
ogłodków i innych) (Goździewska 2016a, 2016b, Świstak 2016).
Obowiązujące od 2012 roku plany urządzania lasu (dokumenty
według których prowadzi się gospodarkę leśną) rzeczywiście ograniczają
możliwość wyrębów, wyłączając z nich najcenniejsze przyrodniczo fragmenty lasu.
Nie ma to jednak żadnego związku z obecną gradacją (patrz p. 2) kornika drukarza.
Duże nasilenie pojawów tego gatunku jest po części wynikiem wcześniejszej
działalności gospodarczej. Wieloletnie zastępowanie wielogatunkowych lasów
naturalnych przez uprawy świerków, spowodowało powstanie nadreprezentacji
świerczyn w Puszczy. O ile seria suchych lat, osłabiając świerki umożliwiła ich
opanowywanie przez korniki, o tyle wielka podaż świerków w lesie stworzyła
idealne warunki do wzrostu liczebności tych owadów. „Aktywna ochrona lasu”
polegająca na wycince, to odpowiedź na jedno zaburzenie jeszcze większym
zaburzeniem, o bardzo negatywnych skutkach przyrodniczych (patrz wyżej, „Co
stałoby się..”, p. 2 i ryc. 2).
18. Dzięki temu, że leśnicy mądrze gospodarowali, mamy
12 tys. ha rezerwatów i ponad 1500 pomników przyrody na terenie nadleśnictw
gospodarujących w Puszczy Białowieskiej (Goździewska
2016a).
Jest to tylko częściowa prawda. Większość rezerwatów
w Puszczy Białowieskiej utworzono dla ochrony lasów naturalnych, by
uniknąć prowadzenia w nich zabiegów gospodarczych i zapobiec ich przekształcaniu
w lasy uprawiane. Tworzenie rezerwatów i ograniczanie w nich wyrębów odbywało
się częściowo z inicjatywy leśników, niejednokrotnie jednak (niestety) odbywało
się wbrew aktywnemu oporowi tej grupy zawodowej. To, że w Puszczy Białowieskiej
istnieje zaledwie 1500 pomników przyrody nie jest powodem do chwały, a
wskazuje na skalę ubytku walorów Puszczy spowodowanych gospodarką leśną. Gdyby
nie prowadzone przez ostatnie 100 lat wyręby, samych dębów pomnikowych
o obwodzie przekraczającym 4 m w Puszczy powinno rosnąć ponad
15 tysięcy. Tymczasem jest ich tam zaledwie ok. trzy tysiące, z czego
większość w rezerwacie ścisłym Białowieskiego Parku Narodowego, w którym
gospodarki leśnej nie prowadzono. W części zagospodarowanej „ludzie, którzy
Puszczę użytkowali” usunęli 85-90% pomnikowych dębów (Korbel i Niechoda
2016, TVP Białystok-Wielkie drzewa 2014), Trudno to uznać za „zasługę”.
Świerki
zaatakowane przez kornika są wycinane w ramach zabiegów „sanitarnych”. Fot.
G. Hebda
|
Zaatakowanie
przez korniki jest uzasadnieniem dla wycinania nawet najstarszych i
najpotężniejszych i świerków (ponad 250 lat, 40 m wysokości). Fot. Autor nieznany
|
Wycięte
świerki wywożone są z Puszczy. Fot. J. A. Korbel
|
Oprócz
świerków usuwane są też inne drzewa, przygotowuje się grunt pod uprawę. Fot.
A. Bohdan
|
Sadzone są
młode drzewka, obszar uprawy otaczany jest płotem z siatki. Fot. A. Bohdan
|
Po kilku
latach w zagrodzie wyrasta młodnik (tutaj sosnowy). Fot. W Walankiewicz
|
Ryc. 2. „Czynna
ochrona lasu”, sposoby radzenia sobie z gradacją kornika drukarza przez
gospodarkę leśną.
19. W Puszczy marnuje się wiele metrów sześciennych
martwego drewna; formułowane też jako: w lesie gnije drewno (Mucha
i Liziniewicz 2013, Hilszczański 2016, Polskie Radio 2016, Radio Maryja 2016).
Jeśli wartość drzewa w lesie sprowadzić jedynie do wartości
rynkowej uzyskanych z niego desek, to rzeczywiście pozostawianie go w lesie
byłoby marnotrawstwem. Jednak martwe drzewo w lesie ma jeszcze inne bardzo
ważne role do spełnienia i pozostawianie „gnijącego” drewna w lesie nie jest
wcale rozrzutnością, ale kluczowym warunkiem zapewniającym dużej liczbie
organizmów możliwości przeżycia (Gutowski et al. 2004, Bobiec et al. 2016).
20. Przez ograniczenie rozmiaru cięć lokalne społeczności
mają problem z dostępem do drewna opałowego (Mucha
i Liziniewicz 2013, Radio Maryja 2016).
Ilość pozyskiwanego drewna zaplanowana na lata 2012-2021
powinna z nadwyżką pokryć lokalne zapotrzebowanie na drewno nie tylko opałowe,
ale również konstrukcyjne i na inne potrzeby. W 2014 roku trzy puszczańskie
nadleśnictwa sprzedały na rynek lokalny 31 847 m3 drewna, natomiast pozyskały 67 706 m3 drewna (Pismo … 2015). Tak więc
jeśli na rynku lokalnym brakuje drewna, to jest to skutek niewłaściwej jego
dystrybucji – sprzedaży poza region, a nie wysokości pozyskania ustalonego
w planach urządzenia lasu.
21. Objęcie ochroną większych obszarów Puszczy zamknie
ludziom dostęp do lasu („zieloni chcą wypędzić ludzi z lasu”)
(Kruczek 2016)
Twierdzenie niemające oparcia w faktach. Nikt nie zamierzał i nie
zmierza zamknąć Puszczy przed mieszkańcami i turystami. Po powiększeniu
Białowieskiego Parku Narodowego duża część nowo przyłączonego obszaru została
udostępniona do zwiedzania oraz zbioru jagód i grzybów. Podobnie wszelkie
projekty powiększenia Parku Narodowego na cały obszar Puszczy przewidują
udostępnienie większości (ok. 80%) obszaru odwiedzającym, z możliwością
zbierania jagód i grzybów. Już obecnie dynamiczny wzrost zapotrzebowania na
usług turystyczne, gastronomiczne i edukację ekologiczną jest bardzo ważnym
czynnikiem pobudzającym rozwój puszczańskich gmin. Wystarczy porównać aktualną
liczbę hoteli, pensjonatów, kwater agroturystycznych i restauracji na terenie
Puszczy z ich liczbą sprzed dwudziestu lat, gdy powiększano Białowieski PN.
Dlaczego to piszemy. W oparciu o dane naukowe, zaczerpnięte z literatury
dotyczącej powyższych zagadnień, staraliśmy się obalić pojawiające się w
niektórych mediach mity i przekłamania. Pozostawiamy czytelników z tą
lekturą, licząc jednocześnie, że wyposażeni w ową wiedzę, będą mogli z większą
pewnością kształtować swoje poglądy na to, czy potrzebujemy naturalnych
puszczańskich lasów, czy nie. Trzeba pamiętać, że lasy Puszczy Białowieskiej, o
które toczy się dziś ów spór, stanowią zaledwie 0,7% obszarów leśnych w naszym
kraju. Postulujemy objęcie ich trwałą ochroną, tak by – jak my dziś – kolejne
pokolenia mogły być dumne z tego, że wrażliwość i mądrość ich przodków
umożliwiła przetrwanie tych unikalnych i niezmiernie cennych przyrodniczo lasów
naturalnych.
Literatura:
Antczak A. 2009. Puszcza Białowieska i okolice. Wydanie III
poprawione. Agencja Benkowski, Białystok.
ANGELSTAM
P. 1996. Ghost of forest past— natural disturbance regimes as a basis
for
reconstruction of biologically diverse forests in Europe. In: DeGraff
R.I., Miller R.I. (Eds.). Conservation of faunal diversity in forested
landscapes. Chapman
and Hall, London. 287-336.
ANGERMEIER
P.L. 2000. The natural imperative for biological conservation. Conserv. Biol.
14:373-381.
ASKINS R. A. 2014. Saving the world’s deciduous forests. Yale University Press, New Haven.
BEGON M., TOWNSEND C.R., HARPER J.L. 2006. Ecology. From
Individuals to Ecosystems. Blackwell
Publishing. Fourth Edition.
BOBIEC A., BOBIEC M. 2012. Wpływ masowego zamierania świerka
w drzewostanach Białowieskiego Parku Narodowego na odnowienie naturalne dębu.
Sylwan 156 (4): 243-251.
BOBIEC A., BUCHHOLZ L., CHURSKI M., CHYLARECKI P.,
FAŁTYNOWICZ W., GUTOWSKI J.M., JAROSZEWICZ B., KUIJPER D.P.J., KUJAWA A.,
MIKUSEK R., MYSŁAJEK R.W., NOWAK S., PAWLACZYK P., PODGÓRSKI T., WALANKIEWICZ
W., WESOŁOWSKI T., ZUB K. 2016. Dlaczego martwe świerki są potrzebne w Puszczy
Białowieskiej. Dostęp 15.02.2016. [http://www.polskiwilk.org.pl/download/
PuszczaBialowieska _Swierki.pdf].
PuszczaBialowieska _Swierki.pdf].
BOBIEC A., JASZCZ E., WOJTUNIK K. 2011. Oak (Quercus robur L.) regeneration as a response
to natural dynamics of stands in European hemiboreal zone. Eur. J. Forest Res. 130: 785-797.
BRZEZIECKI B., POMMERENING A., MIŚCICKI S., DROZDOWSKI S.,
ZYBURA H. 2016. A common lack of demographic
equilibriumamong tree species in Białowieża National Park (NE Poland): evidence
from long-termplots. J.Veget. Sci, Doi: 10.1111/jvs.12369.
CHAŁUPKA W. 2016. Puszcza Białowieska – zderzenie
rzeczywistości z ideologią. Dostęp 20.02.2016. [http://
www.bialowieza.bialystok.lasy.gov.pl/documents/62676/539952/Instytut+Dendrologii+PAN+ws+Puszczy+Bia%C5%82owieskiej.pdf/7d2279b0-108c-46f9-8a5e-586e1bfa77f2].
www.bialowieza.bialystok.lasy.gov.pl/documents/62676/539952/Instytut+Dendrologii+PAN+ws+Puszczy+Bia%C5%82owieskiej.pdf/7d2279b0-108c-46f9-8a5e-586e1bfa77f2].
CIEŚLIŃSKI
S., CZYŻEWSKA K. 2002. Porosty Puszczy Białowieskiej na tle innych kompleksów
leśnych w Polsce północno-wschodniej. Kosmos 51: 443-451.
Dokumentacja na potrzeby sporządzenia aneksu do Planu
Urządzenia Lasu Nadleśnictwa Białowieża zawierająca ocenę stanu lasu oraz
określająca zakres niezbędnych działań gospodarczo-ochronnych dla zachowania
drzewostanów świerkowych. 2015. Biuro Urządzania Lasu i Geodezji Leśnej Oddział
w Białymstoku. Dostęp 26.02.2016. [http://
bip.lasy.gov.pl/pl/bip/px_dg~rdlp_bialystok~dokumentacja_do_aneksu_pul_bialowieza.pdf?page_opener=http%3A%2F%2Fbip.lasy.gov.pl%2Fpl%2Fbip%2Fdg%2Frdlp_bialystok%2Fplan_urzadzenia_lasu]
bip.lasy.gov.pl/pl/bip/px_dg~rdlp_bialystok~dokumentacja_do_aneksu_pul_bialowieza.pdf?page_opener=http%3A%2F%2Fbip.lasy.gov.pl%2Fpl%2Fbip%2Fdg%2Frdlp_bialystok%2Fplan_urzadzenia_lasu]
FAHSE
L., HEURICH M. 2011 Simulation and
analysis of outbreaks of bark beetle infestations and their management at the
stand level. Ecol.
Model. 222:1833-1846.
FALIŃSKA
K. 1996. Ekologia roślin. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
FALIŃSKI
J.B. 1986. Vegetation dynamics in temperate lowland primeval forest. Dr. W.
Junk Publishers. Dordrecht/Boston/Lancaster.
FRONCZAK K. 2015. Świerki umierają w ciszy. Echa leśne 3:
51-54. Dostęp 20.02.2016. [https://issuu.com/lasypanstwowe/
docs/echa_lesne_2015_03].
docs/echa_lesne_2015_03].
GOŹDZIEWSKA K. 2016a. Puszcza bez człowieka zginie. Z
Andrzejem Koniecznym, wiceministrem środowiska, rozmawia Karolina Goździewska.
Nasz Dziennik. Dostęp 20.02.2016.
[http://www.naszdziennik.pl/polska-kraj/152091,puszcza-bez-czlowieka-zginie.html].
GOŹDZIEWSKA K. 2016b. Puszcza nie przetrwa bez człowieka.
Rozmowa z prof. Bogdanem Brzezieckim, kierownikiem Katedry Hodowli Lasu Szkoły
Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie. Dostęp 20.02.2016.
[http://wp.naszdziennik.pl/2016-02-17/234419,puszcza-nie-przetrwa-bez-czlowieka.html].
Greenmind. 2015. Uwagi Fundacji Greenmind. Dostęp 15.02.2016.
[http://greenmind.pl/wp-content/uploads/2015/12/
UwagiFundacjiGreenmind_AneksPULNadlBialowieza.pdf].
UwagiFundacjiGreenmind_AneksPULNadlBialowieza.pdf].
Greenpeace. 2015. Puszcza zagrożona. Czy Minister
Szyszko
zmieni Puszczę Białowieską w zwykłą plantację drzew? Komentarz
Greenpeace
Polska, Greenmind, Pracowni na Rzecz Wszystkich Istot i WWF Polska.
Dostęp
15.02.2016.
[http://www.greenpeace.org/poland/pl/wydarzenia/polska/Puszcza-zagrozona-Czy-Minister-Szyszko-zmieni-Puszcze-Bialowieska-w-zwykla-plantacje-drzew/].
GRODZKI W., JAKUS J., LAJZOVA E., SITKOVA Z., MACZKA T.,
ŠKVARENINA J. 2006. Effects of intensive
versus no management strategies during an outbreak of the bark beetle Ips
typographus (L.) (Col.: Curculionidae, Scolytinae) in the Tatra Mts. in Poland and Slovakia. Ann. Forest Sci. 63: 55-61.
GUTOWSKI J.M., BOBIEC A., PAWLACZYK P., ZUB K. 2004. Drugie życie drzewa. WWF Polska, Warszawa – Hajnówka.
GUTOWSKI
J.M., JAROSZEWICZ B. 2001. Katalog fauny Puszczy Białowieskiej. Instytut
Badawczy Leśnictwa, Warszawa.
GUTOWSKI J.M., KRZYSZTOFIAK L. 2005. Directions and intensity of migration of the spruce bark
beetle and accompanying species at the border between strict reserves and
managed forests in north-eastern Poland. Ecol.
Questions 6: 81-92.
HILSZCZAŃSKI J. 2016. Ograniczenie cięć w Puszczy to strzał w
stopę. Dostęp 20.02.2016. [http://www.bialystok.
lasy.gov.pl/aktualnosci/-/asset_publisher/1M8a/content/
ograniczenie-ciec-w-puszczy-to-strzal-w-stope#.VtBJjn3hDUJ].
lasy.gov.pl/aktualnosci/-/asset_publisher/1M8a/content/
ograniczenie-ciec-w-puszczy-to-strzal-w-stope#.VtBJjn3hDUJ].
HUNTER
M. L. 1996. Benchmarks for managing ecosystems: are human activities natural? Conserv.
Biol. 10: 695-697.
JĘDRZEJEWSKA
B, JĘDRZEJEWSKI W. 1998. Predation in vertebrate communities. The
Białowieża Primeval Forest as a case study. Springer-Verlag, Berlin.
KAJZER K., SOBOCIŃSKI W. 2012. Raport końcowy podsumowujący
temat badawczy „Określenie czynników determinujących populacje dzięcioła białogrzbietego
Dendrocopos leucotos i dzięcioła trójpalczastego Picoides tridactylus
w Puszczy Białowieskiej”. DGLP,
Warszawa.
KIMMINS J.P. 2004. Forest Ecology. A foundation for
Sustainable Forest Management and Environmental Ethics in Forestry. Prentice Hall.
Klub Przyrodników. 2015a. Koniec ochrony Puszczy
Białowieskiej przez Lasy Państwowe? Dostęp 15.02.2016.
[http://www.kp.org.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=1035&Itemid=594].
Klub Przyrodników. 2015b. Uwagi do projektu aneksu do Planu
Urządzania Lasu Nadleśnictwa Białowieża. Dostęp 15.02.2016.
[http://www.kp.org.pl/pdf/stanowiska/ktg/2015-11-30_KP%20stanowisko%20wobec%20proj%20aneksu%20PUL%20Bia%C5%82owieza.pdf].
Kocham Puszczę 2016. Powstrzymajmy niszczenie Puszczy
Białowieskiej! Dostęp 5.03.2016. [http://kochampuszcze.pl/].
KOP PAN. 2008. Stanowisko Komitetu Ochrony Przyrody Polskiej
Akademii Nauk w sprawie Puszczy Białowieskiej. Dostęp 15.02.2016.
[http://www.botany.pl/kop-pan/stanowiska/PuszczaBialow.pdf].
KOP PAN. 2015. Stanowisko Komitetu Ochrony Przyrody Polskiej
Akademii Nauk w sprawie planów intensyfikacji użytkowania rębnego Puszczy
Białowieskiej. Dostęp 15.02.2016. [http://www.botany.pl/kop-pan/stanowiska/
Puszcza_Bialowieska_2.pdf].
Puszcza_Bialowieska_2.pdf].
KORBEL J. NIECHODA T. 2016. Drzewa Białowieskiego Parku
Narodowego. Dostęp 20.02.2016. [http://www.
drzewa.puszcza-bialowieska.eu/index.php5?dzial=dab].
drzewa.puszcza-bialowieska.eu/index.php5?dzial=dab].
KOTARSKI
R. 2015. Polimaty: "Po co leśnik w lesie? PLUS". Dostęp 15.02.2016.
[http://vod.pl/programy-tv/polimaty-po-co-lesnik-w-lesie-plus/yqy0lp#].
KRASIŃSKA
M., KRASIŃSKI Z.A. 2004. ŻUBR – monografia przyrodnicza, SFP Hajstra,
Białowieża.
KRUCZEK A. 2016. Puszcza w oparach utopii. Nasz Dziennik.
Dostęp 26.02.2016.
[http://www.naszdziennik.pl/polska-kraj/151627,puszcza-w-oparach-utopii.html].
LOP. 2016. Stanowisko Ligi Ochrony Przyrody w sprawie
kornika
drukarza w Puszczy Białowieskiej. Dostęp 20.02.2016.
[http://www.lop.org.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=525:stanowisko-ligi-ochrony-przyrody-w-sprawie-kornika-drukarza-w-puszczy-biaowieskiej&catid=5:
wiadomosci&Itemid=17].
wiadomosci&Itemid=17].
Mokrzecki Z. 1923. Sprawozdanie z walki z kornikiem w Puszczy
Białowieskiej w 1922. Las Polski 4 (9-10): 297-307.
MUCHA W., LIZINIEWICZ J. 2013. Czy sejm uratuje puszczę?
Gazeta Polska. Dostęp 26.02.2016. [http://gpcodziennie.pl
/23827-czy-sejm-uratuje-puszcze.html#.VtCntH3hDUI].
/23827-czy-sejm-uratuje-puszcze.html#.VtCntH3hDUI].
NIEDZIELSKI W. 2015. Katastrofalne skutki gradacji kornika.
Głos Białowieży 10-11/2015: 20-21. Dostęp 26.02.2016.
[http://www.bialowieza.gmina.pl/files/Glos_Bialowiezy_10-11.2015.pdf].
OKOŁÓW
C., KARAŚ M., BOŁBOT A (Eds.). 2009. Białowieski Park Narodowy. Poznać –
Zrozumieć – Zachować. Białowieski Park Narodowy, Białowieża.
Pismo RDLP Białystok znak DR.0172.11.2015 z dnia 15.07.2015.
Polskie Radio 2016. Sygnały dnia, 1 lutego 2016 – zapis
rozmowy z Janem Szyszko. Dostęp 15.02.2016.
[http://www.polskieradio.pl/7/129/Artykul/1577416].
Polskie Radio Wnet. 2016. Poranek 9 lutego 2016. Dostęp
20.02.2016. [http://www.radiownet.pl/publikacje/poranek-9-lutego-2016].
Polskie Towarzystwo Etologiczne. 2016. Stanowisko Polskiego
Towarzystwa Etologicznego w sprawie planów intensyfikacji użytkowania rębnego
Puszczy Białowieskiej. Dostęp 15.02.2016.
[http://ptetol.nencki.gov.pl/StanowiskoPTETOL.pdf].
Pracownia na rzecz Wszystkich Istot. 2016. Stanowisko w kwestii
zwiększenia pozyskania drewna w Puszczy Białowieskiej. Dostęp 15.02.2016.
[http://pracownia.org.
pl/aktualnosci,1220].
pl/aktualnosci,1220].
Program ochrony… 2011. Program ochrony przyrody i wartości
kulturowych w Leśnym Kompleksie Promocyjnym Puszcza Białowieska na okres 1.01.2002-31.12.2011.
Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych, Białystok
PROP. 2015. OPINIA PROP w sprawie projektu aneksu do Planu
urządzania lasu Nadleśnictwa Białowieża. Dostęp 15.02.2016.
[http://prop.info.pl/wp-content/uploads/2016/01/
PROP-15-13_aneks-PUL-Nadlesnictwa-Bialowieza.pdf].
PROP-15-13_aneks-PUL-Nadlesnictwa-Bialowieza.pdf].
PTOP. 2016. Stanowisko środowiska ornitologicznego w sprawie
Puszczy Białowieskiej. Dostęp 15.02.2016.
[http://www.ptop.org.pl/images/stories/news/Apel_ws_Puszczy_Bw.pdf].
PTOP „Salamandra”. 2016. Leśnicy groźniejsi od kornika?
Dostęp 26.02.2016. [http://www.salamandra.org.pl/component/
content/article/35-natura2000/1023-kornik-w-puszczy.html].
content/article/35-natura2000/1023-kornik-w-puszczy.html].
Rada BPN. 2015. Stanowisko Rady Naukowej Białowieskiego Parku
Narodowego z dnia 4 grudnia 2015 roku w sprawie Aneksu do planu urządzenia lasu
Nadleśnictwa Białowieża. Dostęp 15.02.2016. [http://greenpeace.pl/kochampuszcze/
Rada_BPN_stanowisko.pdf].
Rada_BPN_stanowisko.pdf].
Rada
UŚ. 2016. Stanowisko Rady Wydziału Biologii i Ochrony Środowiska Uniwersytetu
Śląskiego w Katowicach w sprawie planowanego zwiększenia wycinki drzew w
Puszczy Białowieskiej przyjęte w dniu 22 stycznia 2016 r. Dostęp 15.02.2016. http://www.wbios.us.edu.pl/tl_files/dzialalnosc/
2016-01_stanowisko-rw-wbios-wsprawie-puszczy.pdf.
2016-01_stanowisko-rw-wbios-wsprawie-puszczy.pdf.
Rada UWr. 2016… Uchwała Nr 42/2016
Rady Wydziału Nauk Biologicznych Uniwersytetu Wrocławskiego z dnia 25 lutego
2016 r. w sprawie ochrony Puszczy Białowieskiej. http://www.biol.uni.wroc.pl/czyz/las/images/pracownicy/tw/doc/uchwaa_rady_wydziau_nauk_biol_uwr.pdf.
Radio Maryja. 2016. Minister Szyszko: sytuacja w Puszczy Białowieskiej
jest poważna Dostęp 20.02.2016.
[http://www.radiomaryja.pl/informacje/minister-szyszko-sytuacja-w-puszczy-bialowieskiej-jest-powazna/].
RDLP Białystok. 2015. Puszcza Białowieska potrzebuje ratunku.
Dostęp 15.02.2016. [http://www.lasy.gov.pl/informacje/
aktualnosci/puszcza-bialowieska-potrzebuje-ratunku].
aktualnosci/puszcza-bialowieska-potrzebuje-ratunku].
REBANE
M., WALICZKY Z., TURNER R. 1997. Boreal
and temperate
forests. In: TUCKER G.M., EVANS M.I. (Eds.). Habitats for birds in
Europe: a conservation strategy for the wider environment. BirdLife
International, Cambridge, United Kingdom: 203-238.
SAMOJLIK T. (Ed.). 2005. Conservation and hunting. Białowieża Forest in the time of kings. Mammal Research
Institute, Białowieża.
SASIN B. 2014. Wizyta w Nadleśnictwie Hajnówka. Związek
Leśników Polskich w Rzeczypospolitej Polskiej. Dostęp 15.02.2015.
[http://zlpwrp.pl/blog/2014/07/18/wizyta-w-nadlesnictwie-hajnowka/].
SCHLYTER
F., LUNDGREN U. 1993 Distribution of a bark beetle and its predator within and
outside old growth reserves: no increase of hazard near reserves. Scand.
J. For. Res. 8: 246-256.
Stanowisko organizacji pozarządowych. 2016a Stanowisko w
kwestii zwiększenia pozyskania drewna w Puszczy Białowieskiej Dostęp
20.02.2016. [http://pracownia.
org.pl/pliki/2016-puszcza-bialowieska-stanowisko-ngo-ws-zwiekszenia-pozyskania-drewna.pdf].
org.pl/pliki/2016-puszcza-bialowieska-stanowisko-ngo-ws-zwiekszenia-pozyskania-drewna.pdf].
Stanowisko Stowarzyszenia Ruch Obrony Lasów Polskich. 2106b.
Stanowisko Stowarzyszenia Ruch Obrony Lasów Polskich w sprawie Puszczy
Białowieskiej. Dostęp 20.02.2016.
[http://www.bialystok.lasy.gov.pl/documents/62605/0/ROLP+Skan+stanowiska.pdf/8c0045f4-e636-4279-90b9-a87c4b238da7].
Stanowisko Związku Leśników Polskich w Rzeczypospolitej
Polskiej. 2016c. Stanowisko Związku Leśników Polskich w Rzeczypospolitej
Polskiej w sprawie Puszczy Białowieskiej. Dostęp 15.02.2016. [http://zlpwrp.pl/blog/2016/02/08/
stanowisko-zwiazku-lesnikow-polskich-w-rzeczypospolitej-polskiej-w-sprawie-puszczy-bialowieskiej/].
stanowisko-zwiazku-lesnikow-polskich-w-rzeczypospolitej-polskiej-w-sprawie-puszczy-bialowieskiej/].
Stowarzyszenie dla natury „Wilk”. 2015. Plany zwiększenia
cięć w Puszczy Białowieskiej w latach 2016-2021. Dostęp 15.02.2016.
[http://www.polskiwilk.org.pl/puszcza-bialowieska].
STUTCHBURY B.J.M., MORTON E.S. 2001.Behavioral
ecology of tropical birds. Academic Press, London.
ŚWISTAK C. 2016. Co się dzieje w Puszczy Białowieskiej?
Dostęp 20.02.2016. [http://www.hajnowka.bialystok.lasy.
gov.pl/aktualnosci/-/asset_publisher/5Tvh/content/co-sie-dzieje-w-puszczy-bialowieskiej-#.VtA_nX3hDUI].
gov.pl/aktualnosci/-/asset_publisher/5Tvh/content/co-sie-dzieje-w-puszczy-bialowieskiej-#.VtA_nX3hDUI].
THOMAS P.A., PACKHAM J.R. 2007. Ecology of woodlands and
forests. Cambridge Univ. Press, Cambridge.
TVP Białystok-Wielkie drzewa. 2014. Czytanie Puszczy –
wielkie drzewa. Dostęp 20.02.2016. [http://bialystok.tvp.pl
/16926801/wielkie-drzewa].
/16926801/wielkie-drzewa].
TVP Białystok 2016. Bez kantów. Dostęp 28.02.2016.
[http://bialystok.tvp.pl/24129021/22022016].
VERA F.W.M. 2000. Grazing ecology and forest history. CABI, Wallingford.
WALANKIEWICZ W., CZESZCZEWIK D. 2010. Dzięcioł trójpalczasty Picoides
tridactylus na obszarze Puszczy Białowieskiej: Rozmieszczenie, dynamika,
zagrożenia i perspektywy przetrwania populacji. Niepublikowany raport. PnRWI, Białystok. Maszynopis.
WESOŁOWSKI
T. 1983. The breeding ecology and behaviour of Wrens Troglodytes troglodytes
living under primaeval and secondary conditions. Ibis 125:499-515.
WESOŁOWSKI
T. 2005. Virtual conservation: how the European Union is turning a blind eye on
its vanishing primeval forests. Conserv. Biol. 19:1349-1358.
WESOŁOWSKI T. 2007. Primeval
conditions – what can we learn from them? Ibis 149,suppl. 2: 64-77.
WESOŁOWSKI
T., ROWIŃSKI P., MAZIARZ M. 2015. Interannual variation in tree seed production
in a primeval temperate forest: does masting prevail?” Europ. J. Forest Research. Eur. J. Forest Res. 134: 99-112.
WINIECKI
J. 2016.Chrząszcz pustoszy gąszcz. Polityka. 18.01.2016.
WWF 2016. Stanowisko organizacji ekologicznych w sprawie
Puszczy Białowieskiej. Dostęp 15.02.2016.
[http://www.wwf.pl/fakty_ciekawostki/aktualnosci/?18480/Stanowisko-organizacji-ekologicznych-w-sprawie-Puszczy-Bialowieskiej].
ZEPPENFELD T., SVOBODA M., DEROSE R.J., HEURICH M., MULLER
J., CIZKOVA P. STARY M., BACE R., DONATO D.C.
2015. Response of mountain Picea abies
forests to stand-replacing bark beetle outbreaks: neighbourhood effects lead to
self-replacement. J. Appl. Ecol.
doi: 10.1111/1365-2664.12504.
Oryginał publikacji pod adresem:
Wspaniały artykuł Panie Profesorze - gratulacje, oby dał do myślenia komu trzeba.
OdpowiedzUsuńBardzo ładny propagandowy tekst, odpowiednio też wyważony (na słuszną stronę).
OdpowiedzUsuńSkoro mądrzy ludzie są i dostrzegają problemy to dlaczego decydują miernoty z myśliwskim zacięciem ?
OdpowiedzUsuń