Stanowisko prof. Tomasza Wesołowskiego z Pracowni Biologii Lasu Uniw. Wrocławskiego

Puszcza w średniowieczu wg ryciny w "Biełowieżskaja Puszcza 1382-1902" G. Karcowa

Poniżej fragmenty stanowiska wysłanego do redakcji „Polityki” w związku z artykułem opublikowanym w tygodniku, prezentującym tezę, zapisaną na okładce - „Białowieża: trzeba ciąć”. Całość ukaże się prawdopodobnie w kolejnym numerze tygodnika.

W najnowszej „Polityce” (49/11) ukazał się artykuł dra Jana Łukaszewicza z Instytutu Badawczego Leśnictwa „Zapuszczona puszcza”. Autor stawia w tekście dwie tezy: 1) kontynuacja gospodarki leśnej (wyrębów) jest konieczna dla istnienia Puszczy Białowieskiej, 2) „różnej maści ekolodzy” (włączając w to ministrów środowiska) przeszkadzają leśnikom w pracy (wyrębach), skutkiem czego puszcza ginie. Tezy te podkreśla hasło na okładce numeru: „Białowieża: trzeba ciąć”. Czy rzeczywiście trzeba?

Dr Łukaszewicz twierdzi, że działalność człowieka, a dokładnie leśnika jest konieczna dla istnienia lasu, gdy z niej zrezygnować – las ginie. Problem jedynie w tym, że gospodarka leśna w formie takiej jak opisana w artykule pojawiła się nie więcej niż 300 lat temu i jest praktykowana tylko w niektórych rejonach świata (głównie Europa i USA). Jak zatem wytłumaczyć istnienie lasów na tych obszarach Ziemi, na których nikt nie gospodarował, np. w Amazonii. Skąd się wzięła tajga syberyjska? Jak lasy mogły powstać już 385 milionów lat temu i przetrwać na Ziemi po dzień dzisiejszy bez ciągłej troski leśników? W rzeczywistości lasy powstały na drodze ewolucji jako skomplikowane, samoodtwarzające się układy biologiczne. Również Puszcza Białowieska powstała w wyniku procesów naturalnych, skolonizowania niezadrzewionych w plejstocenie obszarów przez organizmy leśne. Gospodarkę leśną rozpoczęto tamże dopiero podczas I wojny światowej. Przykra to dla naszego ego konkluzja, ale lasom ludzie do niczego nie są potrzebni. To my, ludzie jesteśmy od lasów, od ich produktów w krytyczny sposób zależni. Głoszenie więc wbrew faktom tezy, że „las bez leśnika wyginie” jest dowodem olbrzymiej megalomanii. Podobnie jak stwierdzenie, że zaprzestanie zabiegów gospodarczych jest „ryzykownym eksperymentem zagrażającym jej [Puszczy] stabilności”. 

To jednak nie wszystko, dr Łukaszewicz serwuje nam również całkiem rewolucyjne, nieznane nauce, teorie ekologiczne. Twierdzi, że „Przyroda zawsze upraszcza i redukuje ekosystemy leśne”. Jeśliby autor potrafiłby udowodnić, że tak rzeczywiście jest, stanowiłoby to przewrót kopernikański w ekologii, to tropikalne lasy deszczowe powinny być najprostsze strukturalnie a Puszcza Białowieska najuboższym i najbardziej zredukowanym ekosystemem leśnym Europy.

Juliusz. von Brincken, zarządca lasów Królestwa Polskiego, absolwent wydziału leśnego w Getyndze, pisał w roku 1826: o Puszczy właśnie „Ten pierwotny las pomaga zwalczać przesądy panujące jeszcze w wielu krajach, gdzie nie ma już lasów urządzanych wyłącznie przez przyrodę. Wierzy się tam niekiedy, że las, który pozostawi się bez eksploatacji do osiągnięcia dojrzałości fizycznej, z pewnością zniknie. Przyroda jednak – jak widzieliśmy – nigdy nie niszczy, jednocześnie nie odnawiając. Odnowienie jest raz powolne, innym razem szybkie, w zależności od sprzyjających okoliczności lub przeszkód. Jest jednak uznaną prawdą, że las chroniony od ataków swych największych wrogów – ludzi i stad bydła – nigdy nie przestałby się odnawiać.”

 Dla biologii Puszcza Białowieska ma takie same znaczenie jak teleskop Hubble dla astronomii, czy laboratorium CERN w Genewie dla fizyków doświadczalnych. Jedyną różnicą jest to, że jeśli te urządzenia zostaną zniszczone, będziemy w stanie je odbudować, natomiast zagłada lasu pierwotnego będzie nieodwracalna.

Cały obszar Puszczy powinien zostać objęty ochroną. Priorytetem ochrony powinno być zachowanie naturalnych procesów ekologicznych i ewolucyjnych, co oznacza powstrzymanie się na przeważających fragmentach Puszczy od interwencji człowieka. Większość obszaru puszczy powinna pozostać publicznie dostępna. Możliwe byłoby tu zbieranie jagód i grzybów. Pozyskiwanie drewna ograniczone byłoby głównie do drewna opałowego na potrzeby lokalne (do 30 tys. m³/ rok, z nasadzeń). Takie są postulaty naukowców i organizacji społecznych. Nikt i nigdy nie proponował, jak sugerują to sformułowania w artykule, objęcia całej Puszczy ochroną ścisłą, oznaczającą pełny zakaz wstępu i użytkowania. Ograniczenie wyrębów w puszczy (kilkadziesiąt tysięcy m³) nie przyniosłoby żadnego zauważalnego uszczerbku w podaży surowca drzewnego w Polsce (ponad 35 mln m³). Turyści pielgrzymujący do „ostatniej prawdziwej puszczy” mogą stać się podstawą lokalnej gospodarki i źródłem dobrobytu mieszkańców.

Natychmiastowej ochrony całego obszaru puszczy, poza organizacjami społecznymi, domagają się od lat gremia naukowe, złożone z najbardziej kompetentnych w Polsce specjalistów w dziedzinie ochrony przyrody (m. in. Państwowa Rada Ochrony Przyrody, Komitet Ochrony Przyrody PAN). Za ochroną puszczy opowiada się też większość obywateli Polski, współwłaścicieli puszczy. Więc nie jest to spór „leśników” z „ekologami” a przedkładanie partykularnych interesów silnego i dobrze zorganizowanego lobby leśnego nad interesami większości społeczeństwa. Przykro przyznać, ale póki co dobro społeczne przegrywa.

Polski nie stać na bezpowrotną utratę tego, czego nie posiada już prawie żaden inny naród europejski – pozostałości pierwotnego lasu naturalnego. Ja chcę być dumny z mojego kraju i dlatego domagam się ochrony Puszczy. Wiem, że większość Polaków podziela ten pogląd.

prof. dr hab. Tomasz Wesołowski

Pracownia Biologii Lasu Uniwersytetu Wrocławskiego

(skróty pochodzą od administratora blogu)