Ziemia w połowie kulista (na marginesie konferencji)

W dniach 19 i 20 maja w Białowieży miała miejsce konferencja „Zróżnicowanie form ochrony ekosystemów na Obszarze Natura 2000 Puszcza Białowieska w planowaniu urządzeniowym”. Po dwóch dniach, jakie minęły od wysłuchania wykładów nasunęły mi się takie refleksje natury ogólniejszej. Czy w świetle współczesnej nauki można twierdzić, że Ziemia jest z jednej strony kula, a z drugiej jest płaska?

Po wysłuchaniu referatów mam wrażenie, że tak. Że taki pogląd jest w dodatku powszechnie pożądanym kompromisem, a jakiś „demokrata” chętnie by nawet dodał przymiotnik „mądry” (poprawność polityczna nie pozwala zresztą żadnego kompromisu nazwać "głupim"). Jeden z naukowców opowiadał, że w Puszczy Białowieskiej (w środowisku leśnym) żyją unikatowe, puszczańskie gatunki reliktowe i pokazywał ich zdjęcia; drugi, przekonywał też na zdjęciach, że jeśli się tej Puszczy nie będzie wycinało, to one znikną (na dowód pokazywał drzewa będące stanowiskami np. pachnicy dębowej, której mądry człowiek pomógł, wycinając drzewa dookoła i tworząc stanowisko bardziej nasłonecznione. Tymczasem badacze z Puszczy stwierdzali pachnicę w dębach na bardzo zacienionych stanowiskach, w obszarze ochrony ścisłej. Ale to na marginesie. Kiedy przedstawiciele jednej strony sporu o ochronę, czy użytkowanie Puszczy mówią o konieczności ochrony resztek lasów naturalnych i naturalnych procesów (ufając naturze), druga strona - odwołując się do hasła bioróżnorodności - przekonuje, że natura prowadzi na manowce, a tylko mądry człowiek tę bioróżnorodność może zwiększać. Nikt nie zaprzeczy przecież, że jeśli wytniemy stare drzewa w Puszczy i wybudujemy tam stawy, pojawią się licznie gatunki, których wcześniej nie było. Podobnie jak zręby zapewniają lepsze warunki gatunkom łąkowym niż wcześniejszy las. Dla zwolenników teorii Ziemi kulistej ochrona procesów naturalnych polega na nieingerowaniu w przyrodę; dla zwolenników Ziemi płaskiej sama przyroda istnieje tylko dzięki ingerencji mądrego człowieka i kreowaniu środowisk (ktoś ją musiał płaską uczynić!). Powoływano się m.in. na pracę holenderskiego naukowca i pracownika administracji resortu środowiska Franciscuca Very, który w swej kontrowersyjnej książce „Grazing Ecology and Forest History” starał się wykazać, że dawniej lasy naszej części Europy miały charakter otwarty – zagajnikowy. Powołał się nawet na mapę Puszczy z roku 1830, gdzie las narysowany jest w postaci kępek drzew (Podpis w książce pod reprodukcją mapy brzmi: „mapa pokazuje, że las składał się z nieregularnych kęp drzew, poprzedzielanych otwartą przestrzenią, którą z pewnością były łąki”, hmmm :)). Tutaj i tutaj można przeczytać naukową krytykę poglądów Very i potwierdzenie, że lasy były lasami a nie mozaikami, jak chciałby Vera i teoretycy leśnictwa naśladującego jakoby pierwotną mozaikowość.

Zdaniem z kolei naukowca z Instytutu Badania Ssaków gospodarka łowiecka poprawia warunki naturalne bytowania zwierzyny. Najciekawsze jednak było dla mnie wystąpienie naukowca z Uniwersytetu Rolniczego w Krakowie. Specjalista ten pisze w materiałach: Dzisiejsze zasoby i piekne lasy Europy Środkowej i Polski są wynikiem prowadzenia od kilkuset lat w sposób ciągły trwałej gospodarki leśnej, a nie konserwatorskiej ochrony przyrody w Parkach Narodowych i w rezerwatach przyrody. [...] Parki Narodowe przyczyniają się do ich (struktur leśnych) zniszczenia, których odbudowa może trwać setki lat (Ryszard Poznański). Autor konkluduje, że konserwatorska ochrona przyrody prowadzi nie do ochrony a do unicestwienia przyrody. Największym zagrożeniem dla Puszczy jest więc ona sama.

Kłopot dla teorii płaskiej kuli stanowi kula kulista. Podobnym kłopotem dla teorii samoniszczącej się puszczy stanowi 50 km2 obszaru ochrony ścisłej w BPN. Nie pomagają nawet zaklęcia, że „nic już tam nie ma”, że „dąb się nie odnawia”,  „następuje unicestwienie lasu”. Przed ponad 100 laty tak samo straszył Henryk Sienkiewicz, a obszar w widłach Narewki i Hwoźnej ciągle zachwyca kolejne pokolenia tysięcy zwolenników kulistości Ziemi. Ekonomiści z Uniw. Warszawskiego wykazali nawet na koniec konferencji, że zyski ekonomiczne z ochrony Puszczy (badając tylko jej wartość rekreacyjną) generują rocznie 27 krotnie większe zyski niż korzyści ekonomiczne generowane przez nadleśnictwa.

Naukowiec z SGGW, reprezentując popularne dążenie do kompromisu, skupił się na wielofunkcyjności Puszczy. Czyli nad odwiecznym dylematem jak ciastko zjeść i nadal je mieć. Przypomniało mi to praktykę pewnego lokalnego dziennikarza, którego obiektywizm polega na zestawianiu obok siebie, bez zbędnych komentarzy albo sprawdzenia faktów, opinii przeciwnych stron. A już czytelnik sam sobie wybierze bardziej populistyczną wersję „prawdy”. Jest to zresztą dość powszechna praktyka w polskich mediach, bo na naukę i sprawdzanie popularnych stereotypów nie ma czasu lub umiejętności (np. trzeba czytać w obcych językach).

Mamy więc Ziemię pół-kulistą i pół-płaską. Pół ochronę, a pół użytkowanie wielofunkcyjne  (choć ochrona to też funkcja). Wobec braku argumentów ekonomicznych specjaliści od płaskiej Ziemi argumentują, że nie stać nas na pierwszy w historii eksperyment, by zostawić kulę w spokoju, by przestać pomagać przyrodzie. I tylko ten Białowieski park Narodowy uwiera, jak gwóźdź w bucie. Tam, boski eksperyment trwa wiele tysięcy lat i nawet kornik sobie z nim nie dał rady. Poświadcza za to, że prawdziwym eksperymentem jest to, co dla „dobra” puszczy i człowieka robi ten ostatni wokół przez ostatnie zaledwie 90 lat, a co można zobaczyć np. na zdjęciach satelitarnych.

Janusz Korbel


PS: i jeszcze dodaję nadesłane przed chwilą dwie foty z konferencji, są to ilustracje do referatu prof. Ryszarda Poznańskiego, ukazujące inne spojrzenie na ochronę przyrody: