Wątpliwości wokół "dialogu"

Organizacje ekologiczne niezwiązane z lokalnymi ośrodkami decyzyjnymi nie przystąpiły do zaproponowanej „platformy dialogu”. Dlaczego nie chcą rozmawiać?

Każda ochrona to ograniczenie. Wszelkie działania dla ochrony przyrody, kultury, krajobrazu są związane z działaniem dla dobra ludzi, nie robimy tego dla innych cywilizacji. Problem w tym, że ludzie ci mają różne oczekiwania, różne zdania o tym co jest dobre, a do tego ludzie miejscowi (gdziekolwiek) nie zawsze mają tę samą hierarchię potrzeb, co np. mieszkańcy reszty kraju. Do tego jeszcze są interesy branżowe, polityczne, rodzinne – i właśnie przyroda ma to wszystko zaspokoić. Dlatego nie jest z nią najlepiej.
Każda ochrona, jakichkolwiek wartości wiąże się z jakimiś wyrzeczeniami i wymaga myślenia w kontekście szerszym niż własny interes. Tego uczy właśnie nauka ekologii, dlatego ekolodzy to dla populistów „terroryści”, bo zawsze komuś przeszkadzają w „rozwoju”, „wzroście”, zarobieniu itd. Właśnie mieliśmy tego przykład: organizacje pozarządowe nie weszły do projektu zaproponowanego przez pana starostę.

Czy brać pieniądze na „ochronę” przyrody, nie wyrażając zgody na ochronę przyrody? Starostwo Powiatowe w Hajnówce złożyło do CKPŚ (Centrum Koordynacji Projektów Środowiskowych) projekt „Platforma współpracy na rzecz zrównoważonego rozwoju rejonu Puszczy Białowieskiej”. Projekt ten związany jest jeszcze z dawnymi planami ministra Nowickiego – powiększenia parku narodowego. Chodziło o stworzenie platformy dialogu różnych stron w dążeniu do powiększenia parku. Projekt znalazł się na tzw. liście indykatywnej i przeznaczono na niego 1 600 000 PLN. Sporo pieniędzy. Warto je dobrze wykorzystać dla ochrony przyrody, w znaczeniu także ponadlokalnym, bo taką ma wartość Puszcza, a źródło finansowania ma służyć przyrodzie. Tymczasem jeszcze przed wyborami samorządowymi wszystkie gminy regionu jednogłośnie sprzeciwiły się jakiemukolwiek powiększaniu parku narodowego, nawet o istniejące już rezerwaty. Już po tej odmowie, starosta hajnowski zwrócił się do pozarządowych organizacji z prośbą, by do 17-go grudnia wytypowały swoich przedstawicieli do prezydium projektu starosty.

Ale o co chodzi? Organizacje przede wszystkim chciały się dowiedzieć o co chodzi. Na co ich przedstawiciele będą mogli mieć wpływ? I dowiedziały się. Pracownia otrzymała informację, że chodzi o zgromadzenie „przedstawicieli władz lokalnych, Parku Narodowego, przedsiębiorców, organizacji pozarządowych działających na rzecz ochrony Puszczy Białowieskiej, leśników, ministerstwa, instytucji naukowych, którzy będą wspólnie pracować nad modelem skutecznej ochrony przyrody oraz zrównoważonego zagospodarowywania terenów Powiatu Hajnowskiego”. Wspólna praca nad modelem ochrony to bardzo szlachetne ale kompletnie ogólnikowe. Do ochrony przyrody służą już konkretne przepisy i wystarczy je przestrzegać. Nie trzeba platformy, żeby dowiedzieć się, że wszyscy deklarują, że przyrodę kochają. Co nie przeszkadza być przeciw parkowi narodowemu, przyrodnikom, ograniczeniu chaotycznej zabudowy czy strefie ciszy. Całe to zgromadzenie miałoby się składać z pospolitego ruszenia, głównie przeciwników powiększania parku narodowego i kilku przedstawicieli organizacji pozarządowych, które by legitymizowały projekt i dostarczały okazji do pretensji o całe zło (pamiętamy niedawne spotkania z zarzutami pod adresem ekologów, że „oni w Boga nie wierzą” albo „palą najlepszym drewnem z puszczy”). Natomiast zagospodarowanie przestrzenne zleca się fachowcom. W radach samorządów są odpowiednie komisje, które mogą dobierać do swojego składu członków spoza rad, specjalistów czy przedstawicieli organizacji pozarządowych. Może więc chodzi o to, żeby – chociaż plan min. Nowickiego już upadł – zgarnąć te ponad 1.5 miliona, a przy okazji spacyfikować pozarządowe organizacje włączając je w nic nie znaczące, bo niedecyzyjne ciało? Chyba tego właśnie obawiały się organizacje.

Edukacja, edukacja. „Projekt zakłada kształtowanie odpowiedzialnych postaw wobec ochrony środowiska w różnych grupach wiekowych - od wieku przedszkolnego do osób dorosłych - poprzez edukację szkolną  [...]”. Nauczyciele z Hajnówki uczą ekologii i to bardzo dobrze! Edukacją ekologiczną zajmują się wszyscy! Wydano na nią już mnóstwo pieniędzy, a społeczeństwo nadal nie chce parku narodowego i ustami swoich przedstawicieli głosi, że ochrona przyrody to hodowla zgnilizny! Lasy Państwowe mają też swoich specjalistów od leśnej edukacji i może teraz, jako partnerzy „platformy” wytłumaczą w szkołach i przedszkolach, dlaczego trzeba wycinać las, żeby las mógł rosnąć? Przyrodnicy uczą czegoś zupełnie innego. Organizacje pozarządowe od dawna, często bez żadnych środków na ten cel, uczestniczyły w edukacji w szkołach. Może więc teraz posadzimy obok siebie któregoś z profesorów biologii od lat badających Puszczę i leśnika specjalistę od edukacji leśnej – będzie edukacja o różnicy poglądów :). A może wyda się kolejny folder z kolorowymi zdjęciami, niestety zwykle na kredowym, błyszczącym i „nieekologicznym” papierze. A potem lokalne społeczeństwo znowu zaprotestuje przeciw parkowi, a ćwierć miliona Polaków będzie się domagało odebrania głosu lokalsom w sprawach parków narodowych.

Wydawanie pieniędzy, czy prawdziwy dialog? „Realizacja tego zadania polegać będzie na przygotowaniu i wydaniu przewodników, informatorów na temat przyrodniczych i kulturowych atrakcji regionu” – no właśnie, a nie mówiłem? Tylko, że kiedy lokalne stowarzyszenie wydało za jedną 800-tną tej kwoty, z własnych składek trójjęzyczny folder o kulturze regionu, lokalni politycy nie byli tym zainteresowani, a kiedy Pracownia wydała wzornik architektoniczny, reakcja była podobna, dopiero żartobliwy komiks wywołał zainteresowanie, bo burzę protestów, że obraża się leśników! A teraz ma być inaczej?

Platformę buduje się wspólnie od podstaw. Budowanie platformy dialogu zaczyna się od wspólnej pracy i wspólnych ustaleń na poziomie projektu przedsięwzięcia. Tym razem tego nie było, nikt nie zaprosił organizacji pozarządowych do wspólnego ustalania ram platformy, celu, strategii, zasad funkcjonowania. W dodatku pierwotnie zakładany przedmiot dialogu przestał istnieć, bo gminy powiedziały NIE. Organizacje pozarządowe postanowiły więc napisać do CKPŚ, że w związku z brakiem zgody gmin na powiększenie parku, zgodnie z regulaminem, założenia projektu straciły sens i projekt powinien trafić ponownie do oceny I stopnia. Pewnie politycy lokalni podniosą raban, że przez ekologów tracimy szansę, że to taki ważny społecznie projekt itd. Może zaczną szukać „swoich” organizacji pozarządowych, które będą mniej krnąbrne – tylko czy to będzie jeszcze dialog? Gdzie więc popełniono błąd? Odpowiedź jest prosta. Platformę dialogu projektuje się wspólnie ze stronami, a nie przedstawia swój projekt stronie i zaprasza do udziału, kiedy wcześniej odrzuciło się już  istotę sporu.

Dialog jest niezbędny. Dialog zawsze jest pożyteczny. Ale prawdziwy dialog – między prawdziwymi stronami sporu, z udziałem mieszkańców, w każdym sołectwie, z udziałem przedstawicieli nauki, bo to oni mają twarde dane, a nie przedstawicieli instytucji. Na argumenty, a nie po to, żeby przerabiać pieniądze w młynku politycznych gier, szkoleń i spędów organizowanych przez polityków. Nie mam zbytniej nadziei na szybką zmianę polityki, która pod płaszczykiem "demokracji" przypomina hucpę. Teraz „realizuje się projekty” i zbiera „kasę”. Przyroda nie jest podmiotem tylko hasłem, a odmienne zdanie określa wroga. Ważny jest populizm i zyskanie pieniędzy. Pod szlachetnym hasłem „żeby Polska rosła w siłę a ludzie żyli dostatnio” doprowadzono kiedyś kraj do upadku. Bo w tamtym systemie nie było miejsca na prawdziwy dialog i społeczeństwo obywatelskie - było miejsce na puste hasła. Obywatelskie społeczeństwo zabrało niedawno głos, kiedy to ćwierć miliona ludzi podpisało się pod inicjatywą odbierającą lokalnym politykom prawo decydowania o przyrodzie – by zamienić narzędzie weta na prawdziwy dialog. JK.